Халқаро туризм

ТМКлар жойлашган мамлакатлари иқтисодиётига таъсири. 
ТМКлар 
нафақат қабул қилувчи мамлакатлар, балки ўз “жонажон” мамлакати 
иқтисодиётига 
таъсир 
ўтказади. 
Бу 
байналминаллашув 
(интернационлаштириш)нинг тескари томони анча ёмон тадқиқ қилинган. 
Туристик ТМК лар туризм ички бозори таркибини ва туристик маҳсулотлар 
ишлаб чиқариш самарадорлик (рентабеллиги)ни ўзгартириши мумкин.
Биринчидан,
ишлаб чиқариш кўламидан иқтисод олиш учун туризм 
бозори етарли ҳажмга эга бўлмаган кичик мамлакатда, Сингапур авиа 
йўналишидаги корпорацияси типидаги “экспорт варианти” иқтисодий 
стратегияси етарли эмас. Улар жаҳон иқтисодиётига интеграциялашмасдан 
туриб, фаолият юритолмасди.
Иккинчидан,
ТМКлар 
инвестицияларни 
юқори 
даромадни 
таъминлайдиган дестинацияларга йўналтиради ва бу билан туризм 
индустриясида қўйилган капиталлар ўртача даромад хажмини кўпайтиришга 
имкон яратади.
Учинчидан,
улар чиқиш туризми маҳсулотлари ишлаб чиқаришни 
узлуксиз йўлга қўйиб, ички бозорда нарх-наво даражасини пасайтиради.
Тўртинчидан,
чиқиш туризмига ихтисослашган ТМКлар жойлашган 
мамлакатларида бозорда монополистик устунликни эгаллайди. Агар у 
олигополистик таркибига эга бўлса, корпорациялар ўз бозор ўринларини ҳимоя 
қилиш учун блокларга бирлашадилар. Ҳудудда “Ай-Ти-Ти Шератон” отеллари 
занжирининг очилиши одатда кўп ўтмай бу ерда “Хилтон Хоутелз 
Корпорейшн” ёки “Холидей Инн Уорлдуайд” компаниялари пайдо бўлишини 
билдиради.
Ниҳоят, ТМКлар туристик оқимлар орқали “жонажон” иқтисодиётига 
билвосита таъсир ўтказади. Уларнинг сайёҳлик бозорида иштирок этишлари, 
айниқса кўпчилик қудратли Европа туроператорлари сингари кўп ҳолларда 
чиқиш туризмининг фаоллашиши сабабларидан бири бўлиб чиқади. Чет 
элларга сафарлар сонининг ортиши ва унинг билан боғлиқ ҳолда мамлакатдан 
валюта оқими туристик тўлов балансида салбий сальдо ҳосил бўлишига олиб 
келади. Шу билан бирга худди шу ТМКлар фаолияти туфайли туристлар олиб 
чиқиб кетган валютанинг бир қисмини ватанига қайтаришга муваффақ 
бўлинади. Агар АҚШ лик сайёҳ америка меҳмонхоналар занжирига кирувчи 
отелда тўхтаса, амалда импортнинг жой алмашиниши рўй беради. Бундай ҳолда 
АҚШ хорижда мехмонҳонаси жойлашган мамлакатдан ватандошларига хизмат 
кўрсатишдан даромад олади, бундай товар ва хизматларни экспорт қилишдан 
тушган маблағ ўз тўлов балансини мустаҳкамлайди.
Трансмиллий жараёнларнинг хозирги замонда пайдо бўлиш шакллари 
хаддан ташқари бир-бирига зиддир. ТМКлар ҳақидаги қизғин баҳслар замирида 
қадриятлар, 
қарашларда 
сиёсий-мафкуравий 
ажралишлар, 
ижтимоий- 
иқтисодий ривожланиш манбаларининг хилма-хиллиги, миллий хавфсизликкка 

---

260 
таҳдидлар ётади. Шунга қарамасдан, трансмиллий фирмалар сони ортиб ва 
уларнинг иқтисодий экспонсияси кенгайиб бормоқда.