Хайдарова дилрабо рахимжоновна

§I.3 Товарлар кимёси фанининг ривожланиши. Ўсимликлар асосида тайёрланган табиий биологик фаол озиқ-овқат қўшилмаларини ТИФ ТН бўйича синфлаш муаммолар
Ҳозирги вақтда кимё фанлари 20 та бўлиб, улардан 19 таси Америка ва Европа қитъалари мамлакатларининг олимлари томонидан яратилган. 20-кимё фани Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясининг 11-том 451 бетида янги фан -02.00.22-“Товарларни кимёвий таркиби асосида синфлаш ва сертификатлаш” (ТКТАСС) муаллифлари т.ф.д.,академик Т.Т.Рисқиев ва Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ихтирочи, к.ф.д.,профессор И.Р.Асқаровлар меҳнати эътироф этилган. “Товарлар кимёси” фанининг яратилиши-тарихий зарурат бўлиб, оламшумул аҳамият касб этади.[45.10-б] Товарнинг рақамли коди Ташқи иқтисодий фаолиятида товарлар номенклатураси (ТИФН) асосида белгиланади. Товарнинг сифат кўрсаткичи, асллиги, тоннархи, экологик зарарсизлигини белгилашда албатта унинг кимёвий таркибини ўрганиш ва шунга мос равишда рақамли товар кодини аниқлаш талаб этилади. Товарлар кимёси тадқиқот услублари ёрдамида товарларга ТИФ ТН бўйича тўғри, рақамли кодларни белгилаш орқали ҳам истэмолчи, ҳам ишлаб чиқарувчининг манфаатларини ҳимоя қилади.Мамлакатимизда ишлаб чиқарилган товарларни кимёвий таркиби асосида сертификатлаш орқали ҳар бир корхона иқтисодий манфаатини мухофаза қилиш та’минланади[46.8-26б].
2008-2016 йиллар мобайнида янги фаннинг Республика ғазнасига келтирган қўшимча фойдаси 100 млрд. сўмдан ортиб кетди.( “Халқ сўзи”газетаси 16.11.2018й) Ушбу янги фаннингтадқиқот йўналишлари, ўрганиш усуллари, объектлари ва халқаро майдондаги ўрни кенгайди.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси ҳузуридаги ОАКнинг кимё ва фарматцевтика фанлари бўйича эксперт кенгаш тавсиясига кўра, ОАК раёсатининг 28 сентябр 2017 йилдаги №242/4 қарори билан фаннинг янги 02.00.09-“Товарлар кимёси” номи, фан шифри ва паспорти тасдиқланди.[47.52б. 48. 131б]
Товарлар кимёси фанида жами кимё фанлари усулларидан аналитик ўлчашлардан тортиб, физик-кимёвий тадқиқотлар ҳамда квант кимёвий усулларидан кенг фойдаланилади. Товарлар кимёси иқтисодиётнинг кенг соҳаларида қўлланилади. Масалан, Давлат божхона кўмитаси, давлат стандартлаштириш ва сертификатлаш, Олий ва ўрта махсус таълим тизимига, илмий тадқиқот институтларига “Товарлар кимёси” фани ютуқлари ўқув, илмий ва амалий фаолиятларга жорий этилган. Товарга бўлган илмий муносабат тубдан ўзгарди. Аввал товар кимёвий таркиб асосида синфлаб,сертификатланган бўлса, энди товарга код рақами беришда бир бутун махсулот сифатида қаралиб, унинг олиниш усули, технологик жараёнлари, товар пайдо бўлгунча амалга ошириладиган ҳар бир босқичлар атрофлича ўрганиладиган бўлди.
“Товарлар кимёси” фанининг яратилиши - тарихий зарурат бўлиб, оламшумул аҳамият касб этади. Маълумки, халқ хўжалигининг барча моддий ишлаб чиқариш соҳаларида маҳсулотлар, олди-сотди операциялари учун товарлар ишлаб чиқарилади. Айнан янги кимё фани, “Товарлар кимёси” - товарларнинг кимёвий таркибини ўрганиш орқали Ташқи Иқтисодий Фаолиятда Товарлар Номенклатураси (ТИФ ТН) асосида уларга мос рақамли товар кодларини белгилайди. Ўз навбатида ҳар бир товар коди товарнинг хом ашё манбаи, қайта ишлаш усули, нархи, сифати, экологик хавфсизлиги ҳақида хулоса қилишга имкон беради. Бу эса товарларнинг дунё бўйлаб божхона амалиётидаги экспорт ва импорт жараёнларини, савдо амалиётини бир неча 10 баробаргача тезлаштиради. Шунга кўра бу фан дунё миқёсида амалий аҳамиятга эга.
Мамалакатимизда ишлаб чиқарилган товарларни кимёвий таркиби асосида сертификатлаш орқали ҳар бир корхона иқтисодий манфаатини мухофаза қилиш таъминланади. Ўзбекистон Республикаси Давлат Божхона Комитетининг маълумотномасига кўра, охирги 8 йилда “Товарлар кимёси” фанининг божхона амалиётига жорий қилиниши орқали, давлат хазинасига жами 100 млрд. сўмдан ортиқ қўшимча божхона тушумлари ундирилган. Бу эса янги фаннинг республикамиз иқтисодиётида аҳамияти юксак эканлигини кўрсатади .
“Товарлар кимёси” фанининг янги тахрирдаги паспортида фаннинг қатор илмий-тадқиқот усуллари қаторида органолептик, биологик, кимёвий, физик-кимёвий, квант кимёвий услублар каби энг замонавий фан ютуқларидан кенг фойдаланиши кўрсатилган.
Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, дунёнинг энг ривожланган 40 дан ортиқ мамлакатларида ҳам ушбу фан йўналиши бўйича илмий тадқиқот ишлари олиб борилмоқда [49.77-б].
Божхона ишини талаб даражасида ташкил этишда божхона ходимларидан товарларни таснифлашнинг назарий қоидаларини ва бу қоидаларни амалиётга тўғри тадбиқ этишни мукаммал билиш талаб этилади [45. 10б,48.131б]..