Хаиткариева сабохат хашимовнанинг ўзбекистон тарихи фанидан

Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университетининг босма оммавий ахборот воситалари журналистикаси йўналиши бўйича 1-курс талабаси

ХАИТКАРИЕВА САБОХАТ ХАШИМОВНАНИНГ

ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИДАН

МУСТАҚИЛ ИШИ

Тошкент – 2020
1-Мавзу : Туркистон (Ўзбекистонда) матбуотнинг юзага келиши арафасида сиёсий-ижтимоий вазият, “Ўзбекистон журналистикаси тарихи” ни давирланиши
Режа :

1. 
   Журналистика ижтимоий институт сифатида фаолияти
   
2. 
   Фан - техниканинг ўсиши ва босма дастгоҳнинг ихтиро қилиниши
   
3. 
   Туркистонда жумалистиканинг пайдо бўлиши
   

Журналистика ижтимоий институт сифатида фаолият юритаркан, ўзинмг туб моҳиятига кўра ижтимоий ахборот йигиш, ишлаш ва тарқатишдек функсиясидан ташқари, ижтимоий фикрни шакллантиришда аҳолига холис ва ҳаққоний ахборот беришдек ғоятда муҳим масалани ҳам бажариши лозим. Журналистика тарихига оид асарларда журналистиканинг дастлабки куртаклари эрамиздан олдинги даврларда Хитойда лойдан ясалган ва кейинчалик Римда гипсдан ясалган тахтачалар, Японияда сополга ўйилиб хумдонда пиширилган махсус маиумотномалардир деб кўрсатилади. Бу нашрлар ўз-ўзидан оммалашмади, чунки уламинг ададини кўпайтириш ва тарқатиш ўта ноқулай боиган. Кейинчалик қоғоз ихтиро қилиниши билан бундай нашрлар Ўрнини қоиёзм а варақалар эгаллай бошлади. Ўзбек журналистикасининг пайдо болши ва шаклланишида қолёз а ва рақалар мҳим ўн эгаллаб келган. Чунончи, ҳали ўзбек журналистикаси туб маънода шаклланмаган бир пайтда унинг функсиясини бажарган ўзбек демократик адабиётининг йирик намояндалари Муқимий, Фурқат, Завқий ва бошқалар ўз замонининг ижтимоий иллатларини фош этган ҳажвий шеърларини қоиёзм а ҳолида тарқатганлар, кўпчилик кўрадиган жойларга осиб, ёпиштириб қўйганлар. (Масалан, Завқийнинг машҳур Аҳли раста ҳажви” шеъри). Бундан кўриниб турибдики, қолёзм а варақалар ҳам ўз даврида муҳим ахборий ва ижтимоий-сиёсий функсиялами бажарган. Юқоридаги мисоллар эса матбуотнинг дастлабки коим ши қолёзма варақалар шаклида пайдо боиган, дейиш учун асос боиа олади. Демак, қоиёзм а варақалар ҳали туб маънодаги матбуот пайдо боигунга қадар унинг дастлабки тури, кўрмиши сифатида хизмат қилган. Жамият тараққий этиши билан қоиёзм а варақалар (қоида ёзилиши ва кўпайтирилиши қийинлиги боисидан) талабга жавоб бермай қолади. Фан - техниканинг ўсиши ва босма дастгоҳнинг ихтиро қилиниши том маънодаги матбуотнинг вужудга келишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга боиди. Шундай қилиб, газета матбуотнинг асосий турига айланди, ҳамда ижтимоий ахборот етказишнинг муҳим воситаси сифатида жамият ҳаётидан ўз муносиб ўмини олди. Турган гапки, жамиятдаги ҳукмрон синфлар ва табақаларъ газетадан ўз мақсад ва манфаатлари йўлида фойдалана бошладилар. Маълумки, газета дастлаб жамиятда якка ҳукмдорлар даврида вужудга келди ва шу боисдан уламинг таъсиридан иш кўрди. Туркистонда жумалистиканинг пайдо бўлиши, ривожланишини даврларга бўлсак, бизнингча, биринчи давр деб 1870-1905-йиллар орасидаги 35 йилни олсак мақсадга мувофиқ боиади. Худди шу ХИХ аср 60 йилларида ўлкамизни чор Россияси босиб олган ва ўз сиёсатини изчил амалга ошира бошлаган давр эди. Аҳоли ночор аҳволда бўлсада, унинг илғор қатлами ҳамда Россия чоризми боСиб олган ўрта Осиё қисмида 1867-йили Туркистон генералгубематорлигини ташкил қилиб, ўз мустамлакачилик сиёсатини ўтказишда матбуот заруратини сезди. Ўлкада босмахона ташкил этилгани босма даврий нашр тугилишм и тезлаштирди. 1870-йилдан “Туркестанские ведомости” номида газета чиқа бошлади. Чунки, шу даврда ўлкада ижтимоий-сиёсий, ғоявий, иқтисодий, маданий-моддий-техникавий шарт-шароитлар чор ҳукумати назарида етилган эди. Ўлкада босмахона ташкил этилгани босма даврий нашр тугилишм и тезлаштирди.