Хаиткариева сабохат хашимовнанинг ўзбекистон тарихи фанидан

(арабча - яратилмиш деган м аънони билдиради) м аиум ҳудудда
яшовчи, ўз тарихи, тақдири, манфаати билан бирлашган одамламинг катта
йиғиндисидир. Масалан, ўзбек халқи, рус халқи, Ўзбекистон халқи, дунё
халқлари ва ҳоказо. Халқ бир миллатдан ёки бирнеча миллатдан иборат
боииши мумкин. Барча ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, жу г ърофий, экологик
муаммолар ва масалалар шу ҳудудда яшовчи халққа тегишлидир. Халқ
инсониятнинг бир боиаги сифатида умуминсоний ва ўзигагина тегишли
боиган маниаатларга эга.
Бинобарин ана шу ҳудудда яшовчи халққа тегишли боиган
журналистика халқчиллик тамойилига амал қилиши, яъни ўша халқ
манфаатлари ва мақсадлари ёиида хизмат қилиши лозим. Бу тамойилнинг
талаби шундан иборатки, ҳар бир журналистика нашри, ҳар бир оммавий
ахборот воситаси ўз халқининг манфаати, тарихи, маданияти, тараққиёти
масалаларини кенг ёритиши, унинг ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, маданиймри Аавий юксалишига хизмат қилм оги шарт. Бу журналистиканинг ўз
ижтимоий вазифаларини бажариши, яъни ижтимоий ҳаётни, халқ ҳаётини то ла
акс эттириш, таҳлил қилиш ва унга қайтадан таъсир кўрсатишининг асоси
ҳисобланади. Журналистика халқнинг кундалик фикр ва туйғуларининг аниқ ва янгроқ лфодаси боиишиъ лозим. У халқ орасида боииши ҳамда халқнинг
умид ва ташвишлари, қувонч ва дардини тенг баҳам кўриши шарт. Ҳар бир
журналистика нашри, оммавий ахборот воситаси халқдан ажралмаслиги, унириг
ҳаётий муаммоларини очиқ, холис баён қилиши, халқ орзу-умиди, фикртуйғуларининг ҳақиқий ифодачиси б о им о г и керак. Халқ ҳаётим бузиб,
хаспўшлаб ёритиш, якка шахс, якка ғояга хизмат қилиш каби ҳоллар
жумалистиканинг ўз ижтимоий вазифаларини бажара олмаслигига, халқнинг
норозилиги ва инкорига сабаб бўлади. Ундай журналистика нашрини халқ
ўқимайди, оммавий ахборот воситаларидан юз ўгиради.
Халқчиллик тамойили ҳар бир жумалистдан, публитсистдан, ҳар бир
ижодкордан ўзининг бутун ижоди, қалб қўрини халқига бағишлашни, бутун
умр халқига хизмат қилишни талаб этади. Ҳар бир қалам соҳиби ўз асарларида
халқнинг ҳаёти, меҳнати, ташвиши, қувончи, орзу-умидларини кенг,
ҳаққоний тасвирлаши лозим. Халқчиллик публитсистика ва бадиий ижоднинг энг
муҳим талаби, ҳар қандай асаминг ҳаётийлиги, умрбоқийлигини белгиловчи
асосий ва бемуроса мезондир. Халқ руҳи, унинг дилидагиларни ифода этувчи
ва юксак маҳорат билан ёзилган асарларгина умрбоқий боииши мумкин.
Агар журналист, публитсист, ижодкор халқчилликка эриша олмас экан, ҳеч
қачон халқ назарига тушмайди, халқнинг ҳурмат-еътиборини қозона
олмайди.
Халқчиллик тамойилининг аниқ кўринишларидан бири - миллийликдир.
Бинобарин журналистика миллийлик тамойилига ҳам амал қилиши лозим.
“Миллат-кишиларнинг ягона тилда сўзлашиши, яхлит ҳудудда
истиқомат қилиши, муштарак иқтисодий ҳаёт кечириши, умумий маданият
ва руҳиятга эга бўлиши асосида тарихан ташкил топган барқарор бирлиги”
(“0 ъзбек тилининг изоҳли луғати”. Т., 2006. 2-жилд. 593 б.). Масалан, ўзбек
миллати, рус миллати ва ҳоказо. Миллийлик халқчилликнинг,
умуминсонийликнинг муштарак бир таркибий қисми, муайян кўриниши
екан, шу миллат ҳудудида, шу миллат тилида чиқувчи журналистика ўз
миллатининг манфаати, орзу-умиди, тараққиёти учун хизмат қилиши керак.
Барча журналистика нашрлари, оммавий ахборот воситалари кундалик
фаолиятларида шу миллатнинг ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маданиймаънавий ҳаётини кенг ёритиши, миллатнинг дарди билан нафас Олиши лозим.
Ҳар бир журналист, публитсист, ижодкор оcз асарларида шу миллатнинг ҳаёти,
руҳи; фикр - ўйлари, қувонч ва ташвишларини акс эттириши, миллий
қадриятларга суяниши шарт. Бунинг учун миллатнинг тили ва дилини, руҳини
яхши идрок эта билиши лозим. Шу билан биргаликда миллийлик, миллат
манфаатлари умумхалқ манфаатларига, умуминсоният манфаатларига зид
келмаслиги, ўзаро муштарак боииши талаб этилади. Миллийликни менсимаслик
манқуртликка, космополитизмга олиб келганидек бир миллат манфаатларини
халқ манфаати, умуминсоният қадриятларидан юқори қўйиш миллий
маҳдудликка, миллий зўравонликка олиб келиши мумкин. Ҳар бир журнал ист,
публитсист, ижодкор ўз миллатини севиши билан бир қаторда бошқа миллатлами
ҳам ҳурмат қилиши, уларнинг манфаатларини тушуниб, шу аснода ижод қилиши
лозим. Яъни, жумалист, ижодкор миллийлик, ўз миллатига хизмат қилиш
орқалигина халқчиллик ва умуминсонийликка хизмат қила олади.
Журналистиканинг энг муҳим қонуни, тамойилларидан бири - унинг
ҳаққонийлигидир. Ҳаққонийлик - мутлақ ҳақиқатга интилиш инсоннинг
дунёни билишдаги бош талаби, иш усулидир. Инсон пайдо боииб, онги
ривожлана бошлаган пайтдан бошлаб ўзини ўраб турган нарса ва
ашёламинг, юз бераётган воқеа ва ҳодисаламинг асл, туб моҳиятини
билиб олишга интилади. Бунда унга ҳаққоний билим ва аниқ тажрибагина қ о и
келади. Аммо тажрибасизлик туфайли нотўғри хулосалар ҳам келиб чиқади,
бир инсоннинг иккинчи инсондан манфаат қидириши, ўзаро муносабатлар
натижасида ёлғон ҳам келиб чиққан. Инсоният ўзининг неча асрлик
ҳаёти, фаолияти давомида ана шу рост ва ёлғон ўртасида қолиб,
ҳақиқатни, яъни ростни излаб келади. Инсониятнинг маънавий маҳсули
боиган журналистика инсониятга хизмат қилар экан ҳақиқатга асосианмоги,
рост сўзламоғи керак. Шундагина у инсоният интилган эзгуликка,
адолатга, тараққиётга хизмат қилади. Аксинча журналистика ёлғон
хабарлар тарқатса, ҳаётни бир ёқлама, нотўғри ёритса, ёлғон сўзласа
инсониятга катта зарар етказади. Уни инқирозга етаклайди. Шундай экан
барча журналистика нашрлари, ҳаққонийлик тамойилига амал қилиши шарт.
Бундан заррача чекиниш унинг ўз ижтимоий вазифаларини бажаришида
м онеиик қилади. Бу тамойил ҳар бир жумалист, публитсист ва ижодкордан фақат
ҳақиқатни, айни ҳақиқатни ёзишни талаб этади. Ҳаққонийлик публитсистик ва
бадиий ижоднинг бош мезони, асосий талабидир. Ҳаёт ҳақиқатларми очиб
бера олган, ўз миллати ва пировард натижада умуминсоният учун қадрли
боиган асарларгина умрбоқийдир. Бу тамойилнинг заррача бўлса-да
бузилиши, ўз манфаати ёки якка ғоя, шахс талаби билан ҳаёт
ҳақиқатидан кўз юмиш ижодкоминг инқирозига сабаб бўлади.
Олдинги давр — коммунистик давр журналистикаси хусусан, ҳаққонийлик
тамойилига риоя қилмаганлиги боисидан инқирозга учради. Мустақил
0 ъзбекистон жумалистикасида ҳаққонийлик тамойили тобора такомиллашиб
бормоқда.
Жумалистиканинг асосий тамойииларидан яна бири - оммавийликдир.
Оммавийлик ҳар бир журналистика нашрининг ва оммавий ахборот воситасида
кўпчиликнинг доимий иштирок этиши, унинг кўпчилик томонидан яхши
кутиб олиниши, оммалашувидир. Оммавийлик тамойили умуминсонийлик,
халқчиллик, миллийлик ва ҳаққонийликнинг мантиқий давоми боииб,
юқоридаги тамойилларга қатъий амал қилган ҳолда ўз ижтимоий вазифаларини
тўла бажара олган журналистика нашри, оммавий ахборот воситасигина кенг
оммалашуви, ўқувчилар, радиотингловчилар ва телетомошабинларга
манзур боииши мумкин. Шу билан биргаликда бу тамойил ҳар бир
журналистика нашри ва оммавий ахборот воситасидан юксак савияда иш
олиб боришни, ҳар бир журналист, публитсист ва ижодкордан катта меҳнат ва
маҳоратни, доимий изианишни талаб қилади. Оммавийликка эриша олмаган
журналистика нашрида журналист муваффақият қозона олмайди.
Журналистика фаолиятида партиявийлик тамойили ҳам мавжуд.
Коммунистик жумалистикада бу тамойил барча журналистика нашрлари ва
оммавий ахборот воситалари учун бош, мажбурий қоида қилиб қўйилганди.
Аслида эса партиявийлик - умуминсонийлик, халқчилик, ҳаққонийлик билан
олчанувчи тушунча ҳисобланади. Партиявийлик тамойили жамиятдаги
айрим партлй алар, уюшмалар, ташкилотлар томонидан нашр этиладиган
журналистика органлахи учун қолланиладиган қоида бўлиб, ўша партия,
уюшма, ташкилотнинг дастури, йўл-йўриқлари асосида иш кўнш
демакдир. Бу - табиий бир ҳои. Аммо партиявийлик тамойили юқорида
таъкидлаб оcтилганидек умуминсонийлик, халқчиллик ва миллийлик,
ҳаққонийлик тамойилларига зид болмаслиги керак. Акс ҳолда у жамиятга
зарарли ҳодисага айланади.
Мустақил 0 ъзбекистонда қатор партия газеталари - О ъзбекистон Халқ
демократик партиясининг нашри “О ъзбекистон овбзи”, Фидокорлар
партлясинмг нашри “Фидокор”, Адолат сотсмл-демократик партиясининг
нашри “Адолат”, 0 ъзбекистон Миллий тикланиш партиясининг нашри “Миллий
тикланиш”, 0 ъзбекистон Либерал-демократик партиясининг нашри “ХХИ аср”
газеталан юқоридаги тамойиллар асосида иш коъриб келмоқда.
Журналистика тамойиллари жамият тараққиёти билан бирликда ривожланиб,
такомиллашиб, янги-янги қирралари очилиб боравcради лстиқлол даври
ўзбек журналистикаси ва оммавий ахборот воситалари фаолиятида юқоридаги
тамойиллар кенг қўлламлиб келинмоқда. Республика Олий Мажлиси
томомдан қабул қилинган “Оммавий ахборот воситалари , тўғрисида”,
“Журналистик фаолиятни ҳимоя қилиш тўғрисида”, “Ахборот олиш кафолатлари
ва эркинлиги тўғнсида” каби ва бошқа қонунлар ўзбек журналистикаси
нашрлари ва оммавий ахборот воситалари ишини янада такомиллаштириш,
уларнинг жумалистиканинг бош тамойилларига амал қилган ҳолда асосий
ижтимоий вазифаларини бажаришлари учун катта имкониятлар яратиб берди.
Оcзбек журналистлари, публитсистлари, барча ижодкорлар ўз фаолиятларида
жумалистиканинг бош тамойилларига оғишмай амал қилиб келмоқдалар.