Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

34-расм. Ўрмонларнинг кесилиши(45) 
Ҳозирги вақтда ўрмонлар майдонининг кескин қисқариш жараёнлари 
давом этмоқда. Сайёрамизнинг «ўпкаси» ҳисобланган тропик ўрмонлар 
минутига 15-20 гектардан кесилмоқда. Бу жараёнлар биосферадаги барқарор 
мувозанат ҳолатини издан чиқариб, экологик халокат хавфини кучайтириши 
мумкин. Янги ерларни ўзлаштириш, атроф муҳитнинг ифлосланиши оқибатида 
ўнлаб ўсимлик
турлари йўқолмоқда.
Ҳайвонлар
биомассаси тирик мавжудотлар биомассасининг 2 фоизини 
ташкил қилишга қарамасдан улар биосферадаги модда алмашинуви, бошқа 
турли жараёнларда муҳим рол ўйнайди. Биосферадаги ҳайвон турларининг 
аниқланган сони 1,5 млн.дан ошади. Содда ҳайвонлар тупроқ ҳосил бўлишда 
муҳим рол ўйнайди. Ҳайвонлар ўсимликлар ҳаётига ҳам катта таъсир кўрсатади.
Ҳайвонлар 
консумент(гетеротроф) 
организм 
сифатида 
биосферада 
моддаларнинг айланма ҳаракатида ўзининг
экологик аҳамиятига эга. Инсон 
учун ҳайвонлар озиқ маҳсули, хом ашё манбаи, уй ҳайвонлари зотларини 
яхшилаш ва эстетик завқ манбаидир. 
Ҳайвонларнинг 1 млн.дан ортиқ тури хашоратларга тўғри келади.
Хашоратлар ўсимликларни чанглайди, қушлар, бошқа умуртқали 
ҳайвонлар учун озуқа манбаидир. Ер юзидаги ҳайвонлар биомассасининг 95 
фоиздан ортиғи умуртқасизларга тўғри келади. Умуртқали ҳайвонлар ичида суг 
эмизувчилар, қушлар, балиқлар, судралиб юрувчилар энг катта аҳамиятга 
эгадир. 

---

86 
35-расм. Сут эмизувчилар. 36-расм. Океан сут эмизувчилари 
Дунё океанида ҳайвонлар биомассаси ўсимликлар биомассасидан 
каттадир. 
Ер юзида инсон учун зарарли бўлган йиртқичлар, турли касаллик 
тарқатувчи ҳайвонлар, экинларнинг зараркунандалари ҳам мавжуддир. 
Инсоннинг бевосита таъсири натижасида охирги икки юз йил ичида 300 дан 
ортиқ сут эмизувчилар ва қушлар турлари йўқ қилинган. Ўрмонларнинг 
кесилиши, ерларнинг ўзлаштирилиши, ҳаёт муҳитининг ифлосланиши орқали 
инсон катта миқёсда ҳайвонот дунёсига билвосита таъсир кўрсатади. Ер 
юзидаги ҳамма биологик турлар керакли ва улар ўзига хос экологик маконни 
эгаллайдилар. 
Ҳар қандай жонзотга раҳмли ва мурувватли бўлиш савоб амаллардан 
ҳисобланади. Ҳайвонларга азоб бериш, уларни уриштириш орқали кўнгилочар 
томошалар уюштириш исломда қатъиян ман қилинади. Ҳайвонларни тор, 
қоронғу хоналарда боқиш қораланади. Ҳайвонларни сўйиш фақат «ҳалол» йўл 
билан, уларга ортиқча азият етказмасдан амалга оширилиши лозимлиги 
таъкидланади. Аллоҳ барча жонзотларнинг яратувчиси ва уларни бирдек 
севиши Қуръони Карим оятларида баён этилган: