Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

32-расм. Карьер. Очиқ усулда қазиб 
олиш(45) 
 
Очиқ усулда олинганда қазилмадан 
анча 
тўлиқ 
фойдаланиш 
мумкин. 
Қазилмаларни йўқотиш 15-25%ни ташкил 
қилади. Лекин атроф муҳитга салбий таъсир 
жуда 
ошиб 
кетади. 
Қазилмаларни 
ёпиқ(шахта) усулида қазиб чиқарилганда 
атроф муҳитга таъсир кам бўлади, лекин 
йўқотиш 40-60%ни ташкил қилади. Ер ости 
қазилмаларидан 
исрофгарчилик 
билан 
фойдаланиш 
минерал 
ресурслар 
танқислигига сабаб бўлади. Дунё океани истиқболда табиий ресурсларнинг 
катта манбаи ҳисобланади. Океанлар сувида Менделеев даврий жадвалидаги 
барча 
элементлар 
мавжуддир. 
Океанлар 
тубида 
темир-марганец 
конкрецияларининг катта захиралари аниқланган. 
Сўнгги йилларда океаннинг ҳаётга энг бой қирғоқ зонаси-200 м.гача 
чуқурликдаги шельф қисмида нефть-газ конлари тобора кўпроқ ишга 
солинмоқда. Бу ўз навбатида океан сувлари ифлосланишининг кескин 
кучайишига олиб келди. 

---

81 
33-расм. Океан тубидан нефть 
қазиб олиш 
Ҳозиргача аниқланган қазилма 
бойлик захиралари исрофгарчилик 
билан фойдаланилганда тез тyгaб 
қолиши мумкин. Баъзи ҳисобларга 
қараганда нефть ва газ захиралари 
XXI асрнинг ўрталаригача етиши 
мумкин, холос. Бундай шароитларда 
ёқилғи 
қазилмаларидан 
оқилона 
фойдаланиш ва янги, ноананавий
энергетик 
манбаларни(қуёш 
энергияси, шамол энергияси, ернинг 
ички энергияси ва бошқалар) ишга солиш муҳим аҳамият касб этади. 
Тоғ-кон саноатида минерал қазилма бойликлар олинаётганда атроф 
муҳитга салбий таъсир кўрсатилади ва унинг оқибатлари «занжир рекцияси» 
кўринишида намоён бўлади. Чиқиндилар уюмларидан гектарига 200 т. дан 
ортиқ чанг учирилади. Ўн минглаб гектар унумдор ерлар индустриал даштларга 
айланади. Сув, ҳаво, тупроқ ифлосланади, ўсимлик ва ҳайвонлар зарар кўради.
Ташландиқ ерларни тиклаш рекультивация деб юритилади. Рекультивация 
икки босқичда амалга оширилади: 1-кон техник рекультивация, 2-биологик 
рекультивация. Биринчи босқичда ер юзаси текисланади, ҳолати яхшиланади ва 
биологик рекультивациядан сўнг тупроқ қатлами ва ўсимлиги 
тикланади. 
Бундай участкалардан дам олиш ва бошқа мақсадларда фойдаланиш мумкин. 
Ер остидан турли зарарли чиқиндиларни жойлаштиришда ва бошқа турли 
мақсадларда ҳам фойдаланилади. Тоғ-кон саноати чиқиндихоналарида минглаб 
тонна захарли бирикмалар сақланади ва атроф муҳитга доимий хавф солиб 
туради. Геологик муҳитга инсон таъсирини меъёрлаштириш ва ундаги салбий 
ўзгаришларнинг олдини олиш муҳим аҳамиятига эгадир.