H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Qo’sh  elektron  qavat  va  uning  tuzilishi.  Kolloid  sistemalarning  elektro-

kinetik  hodisalarni  o’rganish  shuni  ko’rsatdiki,  shu  sistema  zarrachalari  sirtida 

qo’sh  elektron  qavat  hosil  bo’ladi.  Bu  qavat  fazalar  chegarasida  hosil  bo’ladi, 

chunki 

bunda 

elektr 

zaryadning 

qayta 

taqsimlanishi 

kuzatiladi 

va 

zaryadlanganzarrachalar  bir  fazadan  ikkinchi  fazaga  o’tadi.  Shu  sababli  bitta 

fazaning sirtida zaryad paydo bo’ladi, ikkinchi fazada ham zaryad paydo bo’ladi, 

faqat  uning  ishorasi  birinchi  fazaning  zaryadiga  nisbatan  qarama-qarshi  bo’ladi. 

Demak, sistemaning  fazalararo chegarasida qo’sh elektron qavat hosil bo’ladi. 

 

Qo’sh elektron qavatning tuzilishi haqida birinchi marta Gelmgols va Perren 

tushuntirib  berdilar.  Ularning  fikricha  qo’sh  elektr  qavat  yassi  kondensator  kabi 

tuzilgan  bo’lib,  zaryadlar  fazalar  chegarasida  ikkita  qarama-qarshi  ionlar  qatori 

shaklida  joylashadi.  Qavatlar  orasidagi  masofa  juda  kichik  bo’lib,  uning  qalinligi 

molekulalarning  radiuslari  kattaligiga  yaqin  bo’ladi.  Natijada  qarama-qarshi 

zaryadli  ionlardan  iborat  qo’sh  elektr  qavat  paydo  bo’ladi.  Bularning  biri  qattiq 

faza  sirtidan,  ikkinchisi-eritma  muhitidan  joy  oladi.  Bunday    qo’sh  elektr  qavat 

ichida  potensialning  qiymati  keskin  o’zgarishi  lozim.  1-rasmda  Gelmgols  va 

Perren qo’sh elektr qavatning tuzilish sxemasi keltirilgan (A).  

---

 

76 

 

1910  yilda  Gui  va  1913  yilda  Chempen  qo’sh  elektr  qavat  tuzilishi  haqida 

o’zlarining  nazariyalarini  taklif  qildilar.  Bu  nazariyaga  ko’ra,  qo’sh  elektr  qavat 

hosil  bo’lishda  bir  tomondan  qarama-qarshi  zaryadlarni  ikki  qavat  shaklida 

yig’ishga  intilgan  elektrostatiktortishuv  kuchi  va  ikkinchi  tomondan,  ionlarni 

suyuqlik  ichida  tarqatuvchi  issiqlik  harakat  kuchi  borligi  katta  ahamiyatga    ega. 

Qo’sh elektr qavat tarkibidagi qarshi ionlar  diffuz qavati tuzilishga ega deb faraz 

qildilar.    

 

Qattiq fazaga bevosita yaqin joyda qarama-qarshi ionlar konsentratsiyasi eng 

yuqori qiymatga ega, qattiq fazadan uzoqlashgan sari qarshi ionlar konsentratsiyasi 

kamaya boradi. Qattiq faza bilan bog’langan qarshi ionlarning muvozanat holatda 

turuvchi  dinamik  diffuz  qavati  vujudga  keladi. (-rasm,  B).  Rasmdan  ko’rinadiki, 

potensial tik chiziq bo’ylab emas, balki egri chiziq bo’ylab pasayadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-rasm. A-Gelmgolsning qo’sh elektr qavati. 

B-Gui va Chempenning qo’sh elektr qavati. 

 

1924  yilda  Shtern  qo’sh  elektr  qavatning  tuzilishi  haqida  o’zining 

nazariyasini  taklif  etdi.  Bu  nazariyada  Gelmgols-Perren  va  Gui-Chempen 

nazariyalari birlashtirildi. Shtern fikriga muvofiq, qarshi ionlarning faqat bir qismi 

qattiq  faza  yaqinida  Gelmgols  qavatni  hosil  qiladi.  Ionlarning  qolgan  qismi  esa 

diffuz tartibda joylanadi. Undan tashqari, qo’sh elektr qavatning tuzilishiga qarshi 

ionlar tabiati katta ta’sir ko’rsatadi. Agar eritmaga elektrolit qo’shilsa, diffuz qavat 

---

 

77 

qisqarib,  natijada  qo’sh  elektr  qavat  Gelmgols-Perren  sxemasiga  yaqin  tuzilishga 

ega bo’lib qoladi.