H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

XII-ma’ruza 

KOLLOID SISTEMALARNING ELEKTR XOSSALARI 

Reja 

  1. Kolloid sistemalarda elektrokinetik hodisalar. 

                             2. Qo’sh elektron qavat va uning tuzilishi.  

                             3. Mitsella va  uning tuzilishi. 

                             4. Elektrokinetik potensial. 

                             5. Kolloid eritmalarning elektr o’tkazuvchanligi. 

 

1807  yilda  Moskva  universitetining  professori  Reyss  birinchi  bo’lib  elektr 

maydonida  kolloid  zarrachalarning  harakatda  bo’lganligini  tajriba  yo’li  bilan 

aniqladi. Reyss bir parcha loyga ikki nayni o’rnatib, bu naylarga tozalab yuvilgan 

qum soldi va ikkala nayga bir xil balandlikda suv quydi (I-rasm). 

 

 

 

 

 

 

 

I-rasm. Reyss tajribasining sxemasi. 

So’ngra  bu  suvga  elektrodlarni  tushirdi.  Tok  yuborilgandan  bir  oz  vaqt  o’tgach, 

musbat  elektrod  tushirilgan  naydagi  suv  loyqalandi:  loy  zarrachalari  sekin-asta 

ko’tarilib, suvda suspenziya hosil qila boshladi. Manfiy elektrod tushirilgan nayda  

esa suv  ko’tarila boshladi.  Kolloid  zarrachalarning  tashqi  elektr  maydon  ta’sirida 

harakat  qilish  hodisasi  elektroforez  deyiladi.  Demak,  kolloid  zarrachalar  ma’lum 

zaryadga  ega  va  shu  sababli  sistemaga  elektr  toki  berilganda  zarrachalar  biror 

elektrodga  tomon  harakat  qiladi;  manfiy  zarracha  musbat  elektrodga,  musbat 

zarracha  –  manfiy  elektrodga  tomon  boradi.  Shu  yo’l  bilan  elektroforez  usulida 

kolloid zarrachalarning zaryadlarini aniqlash mumkin bo’ldi. 

---

 

75 

 

Reyss  tajribasida  biz  ikki  hodisani  kuzatamiz.  Birinchisida  loy 

zarrachalarining  musbat  elektrod  tomon    harakati    bo’lsa,  ikkinchisida  esa-

suyuqlikning  manfiy  elektrod  tomon  harakat  qilishidir.  Suyuqlikning  elektr 

maydonida  g’ovak  jism  orqali  elektrodlar  tomon  harakat  qilishi  elektroosmos 

deyiladi.  Elektroosmos  yo’nalishiga  qarab  suyuqlik  zaryadi  ishorasini  aniqlash 

mumkin. Elektr toki ta’sirida qattiq va suyuq fazalarning o’zaro harakati  elektro-

kinetik hodisalar deb aytiladi. 

 

Elektro-kinetik  hodisalar  geologiya,  tuproqshunoslik,  agrotexnika  va 

texnikaning  turli  sohalarida  keng  qo’llaniladi.  Masalan,  ular  toza  kaolin  hosil 

qilishda,  bo’yashda  katta  ahamiyatga  ega.  Elektro-kinetik  hodisalar  kolloid 

kimyoning  o’zida  ham  katta  rol  o’ynaydi.  Kolloid  sistemaning  dzeta-potensial 

kattaligi ayni sistemaning agregativ barqarorligi uchun xarakteristika bo’la oladi.