H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

 

 

VIII -ma’ruza 

DISPERS SISTEMALARNING SIRT XOSSALARI 

Reja 

                     1. Sirt hodisalar haqida asosiy tushunchalar.  

               2. Sirt hodisalarning sinflarga bo’linishi.  

                                         3. Sirt qavatining umumiy tavsifi . 

4. Suyuqlikning sirt tarangligi. 

5. Qattiq jismlarning sirt tarangligi. 

Ma’lumki,  kolloid  sistemalarning  barcha  xossalarini  geterogenlik  va 

disperslikka    bog’liq  funksiyalar  yoki  bu  ikki    asosiy  belgining  oqibatlari  deb 

qarash  mumkin.  Dispers  sistemalarning  geterogenlik  yoki  ko’p    fazalik  belgisi 

kolloid  kimyoda  fazalararo  sirtlar,  sirt  qavatlar  mavjudligini  ta’minlovchi  belgi 

sifatida  namoyon  bo’ladi.  Shunga  ko’ra  kolloid  kimyoda  fazalaro  sirtlarda  sodir 

bo’layotgan jarayonlarni o’rganish muhim vazifa  deb qaraladi. 

Kolloid  sistemalardagi  dispers  zarrachalar  sferik,  silindrik,  ko’pincha 

nomuvozanat  shaklda  bo’ladi.  Dispers  zarrachani  eng  sodda  holda  barha  yoqlari 

uzunligiga  teng  muntazam  parallelipiped  deb  tasvirlash  mumkin.  Kolloid 

sistemalarda  sistemaning  disperslik  darajasi    tushunchasi    bor. Disperslik  darajasi 

(D)  deganda,  dispers  zarrachaning  o’lchami  –  a  ga    teskari  qiymat  D=1/a  ni 

tushunamiz.  Bu  o’rinda  ko’pincha  yana  uchinchi  termin  –  solishtirma  sirt  S

sol

 

tushunchasi  ham  ishlatilib  kelinadi.  U  quyidagicha  ta’riflanadi:  fazalararo  sirt 

---

 

47 

kattaligi  S  ning  ayni  faza  hajmi  V  ga  nisbati  shu  fazaning  solishtirma  sirti  deb 

ataladi. 

V

S

S

sol



               (I) 

Bu  uch  xarakteristika,  ya’ni  a-zarrachaning  o’lchami,  disperslik  darajasi  va 

solishtirma sirt o’zaro chambarchas bog’langan. 

Disperslik  darajasining  kattalashishi  sistemada  sirt  hodisalar  rolining 

ahamiyatini  oshiradi.  Shunday  qilib,  kolloid  sistemalarning  miqdor  belgisi