zarrachalarining o’lchami, shakli va strukturalarini aniqlash uchun optik tekshirish
asoslangan. Bu hodisa asosida kolloid eritmalar konsentratsiyasini aniqlash uchun
zolda yoyilgan yorug’lik intensivligini standart zolda yoyilgan yorug’lik
43
Nefelometr bir xildagi ikkita silindrik shisha idishdan iborat bo’lib, ularning
biriga standart zol, ikkinchisiga sinaladigan zol to’ldiriladi. Ikkala idish yon
tomonidan yorug’lik manbai bilan yoritiladi. Bu vaqtda ikkala idishda ham
Faradey-Tindal’ effekti vujudga keladi. Zollardan yoyilgan nur asbobning tepa
qismidagi okulyarga tushadi. Sinaladigan zolning konsentratsiyasi standart zol
konsentratsiyasiga teng bo’lmasa, ikkala zoldan yoyilgan yorug’likning intensivligi
turlicha: okulyarda ko’rinadigan ikkita yarim doiraning biri yorug’roq va ikkinchisi
qorong’uroq bo’ladi. – rasmda oddiy nefelometr sxemasi ko’rsatilgan.
- rasm. Nefelometr sxemasi
Zoldan yoyilgan yorug’likning intensivligi zolning konsentratsiyasiga
proporsional bo’lgani uchun sinaladigan zolga va standart zolga tushgan nurlar bir
xil sondagi zarrachalardan yoyilganidagina okulyardagi ikkala yarim doira bir
xilda yoritiladi. Silindrik shisha idishlardan birini yuqoriga ko’tarish yoki pastga
tushirish orqali idishlardagi zollarning yoritilayotgan balandliklarini o’zgartirib,
okulyardagi ikkala yarim doirani bir xil yoritish mumkin.
Ikkala yarim doira bir xil yoritilganda zollarning yoritilayotgan qism
balandliklari zollarning konsentratsiyasiga teskari proporsional bo’ladi, ya’ni:
2
1
2
1
C
C
h
h
44
Agar standart zolning konsentratsiyasi C
1
ma’lum bo’lsa, sinaladigan eritma
konsentratsiyasi C
2
hisoblab topiladi, bunda h
1
-standart zolning yoritilgan qismi
balandligi, h
2
-sinaladigan zolning yoritilayotgan qismi balandligi.
Reley formulasiga ko’ra kolloid eritmada yoyilgan yorug’lik intensivligi
colloid zarrachalarning konsentratsiyasi v ga va kolloid zarracha hajmining
kvadratiga υ
2
ga proporsionaldir. Lekin v υ ko’paytma zolning og’irlik
konsentratsiyasi, ya’ni C ga proporsional bo’lgani uchun Reley formulasiga kirgan
barcha konstantalar o’rniga K
1
ni qo’yib quyidagi tenglamani chiqaramiz:
I=K
1
C υ
Bu
tenglama
yordamida
sinaladigan
kolloid
eritmaning og’irlik
konsentratsiyasini aniqlash mumkin: buning uchun sinaladigan zol zarrachalarining
o’lchamlari standart zol zarrachalarining o’lchamlariga teng bo’lishi kerak. Bundan
tashqari, bu tenglama yordamida sinaladigan kolloid eritmadagi zarrachalarning
o’lchamlarini ham aniqlash mumkin.
Kolloid eritma zarrachalarining o’lchami 100 nm dan kichik bo’lganligi
sababli ularni oddiy mikroskopda ko’rib bo’lmaydi. 1903 yilda avstriyalik fizik
R.Zigmondi Faradey-Tindal’ effektidan foydalanib, ul’tramikroskop yasadi.
Do'stlaringiz bilan baham: