H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Ul’tramikroskop  yordamida  ma’lum  hajmdagi  zarrachalarning  soni 

hisoblab  topiladi,  lekin  zarrachaning  shakl  va    o’lchamlarini  bevosita  aniqlab 

bo’lmaydi. Asbobning sxemasi – rasmda  keltirilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

-rasm.  Ul’tramikroskop sxemasi 

Ul’tramikroskopda  manbadan  tushayotgan  nur  bilan  ko’rinadigan  nur  bir-

biriga  perpendikulyar  bo’ladi.  Manbadan  chiqqan  nur  mikroskopda  tushmaydi, 

---

 

45 

shuning  uchun  biz  bu  mikroskopda  qorong’ilikni  ko’ramiz.  Agar  manbadan 

chiqqan  nur  kolloid  zarrachaga  tushsa,  kolloid  zarracha  bu  nurni  yoyadi, 

zarrachaning  o’zi  esa  yorug’lik  manbai  bo’lib  xizmat  qiladi.  Ul’tramikroskopdan 

foydalanib,  zarrachaning  o’lchamini  hisoblab  topsa    bo’ladi.  Bunda  1litr  hajmda 

dispers faza miqdorini bilib, tekshirilayotgan sistemada zarrachalarning og’irligini 

bilish mumkin, ya’ni: 

m=nvd                            (2) 

bunda:  m-barcha  zarrachalarning  og’irligi,    n-soni  aniq  zarrachalar,  v-bitta 

zarrachaning hajmi, d-dispers faza zichligi.  

2-chi tenglamadan zarrachaning hajmi quyidagicha topiladi: 

;

nd

m

V



     

3

3

4

r

V





     (3) 

Agar  kolloid  zarracha  shar  shakliga  ega  bo’lsa,  shu  zarrachaning  radiusini 

hisoblab topib bo’ladi: 

3

4

3

nd

m

r





               (4) 

Kolloid  sistemalarni  boshqa  optik  usullar  bilan  ham  tekshirish  mumkin  – 

rentgenografiya, elektronografiya va boshqalar.