H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Ikki  suyuqlik  chegarasida  bo’ladigan  adsorbilanish.  Ma’lumki,  ikkala 

bir-birida  erimaydigan  suyuqliklar  chegarasida  ham  adsorbilanish  hodisalar 

kuzatiladi,  lekin  ularning  boorish  jarayoni  suyuqlik-gaz  chegarasida  boradigan 

adsorbilanish hodisalarga analogiya ravishda boradi. Bunda ham suyuqlikning sirt 

tarangligi va sirt energiyasining kamayishi kuzatiladi. 

 

Masalan,  agar  benzoy  kislota  erigan  suvga  benzol  aralashtirilsa,  benzoy 

kislota  molekulalarining  adsorbsion  qavati  hosil  bo’ladi.  Bu  vaqtda  benzoy 

kislotaning qutblangan gruppasi – COOH – suvga tomon, qutbsiz radikal C

6

H

5

 esa 

benzolga tomon qaragan bo’ladi. Natijada ikki suyuqlik chegarasida benzoy kislota 

molekulalarining barqaror qavati hosil bo’ladi. 

 

Agar suv va benzol aralasmasiga qutbli gruppalari bo’lgan organic moddalar 

qo’shilsa,  bu  modda  molekulalarining  qutbli  gruppalari  suvga,  uglevodorod 

radikallari  esa  benzolga  qarab  joylashadi.  Adsorbilangan  molekulalardan  iborat 

qavatning hosil bo’lish hodisasi emul’siyalar olishda va emul’siyalarning barqaror 

bo’lishida juda katta ahamiyatga ega. 

 

Bir-biri  bilan  aralashmaydigan  ikki  suyuqlikka  ozgina  sirt-aktiv  modda 

(masalan, sovun) qo’shib chayqatilsa, har qaysi tomchi sirtida sirt-aktiv moddaning 

mustahkam adsorbsion qavati hosil bo’ladi va bu qavat tomchilarning bir-biri bilan 

birlashib,  yirik  tomchi  hosil  qilishga  yo’l  qo’ymaydi,  chunki  har  bir  tomchi 

sirtidagi  adsorbsion  qavatda  sirt-aktiv  modda  molekulasining  qutbli  qismi  qutbli 

suyuqlikka tomon, qutbsiz qismi esa qutbsiz suyuqlikka tomon qaragan bo’ladi. 

 

Ma’lumki, emul’siya bir suyuqlikning boshqa bir suyuqlikda tarqalgan va u 

bilan  aralashmaydigan  tomchilardan  iborat.  Shu  sababli  emul’siyalarni  barqaror 

qila oladigan sirt-aktiv modda emul’gator deyiladi.