Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

 
13.4. Солиқ юки кўрсаткичини ҳисоблаш методикаси 
Иқтисодиётни барқарор ўсишини характерловчи асосий кўрсаткич-
лардан бири – бу солиқ юки кўрсаткичидир. Бу кўрсаткични макро-, мезо- ва 
микродаражада ҳисоблаш ҳамда таҳлил қилиш муҳим иқтисодий аҳамиятга 
эгадир. Солиқ юкини микродаражада таҳлил қилишга қаратиш корхоналарга 
солиқ юкини ҳисоблашни турли тавсифлари мавжуд. 
Микрдаражада, яъни хўжалик юритувчи субъект даражасида, солиқ 
юкини ҳисоблашда ҳам қарашлар турлича бўлиб, турли кўрсаткичларга 
нисбатан аниқлаш услублари мавжуд. Корхонанинг солиқ юкини бюджетга 
солиқ ва йиғим шаклида олинадиган ёки солиқ тўловларининг умумий 
суммаси сифатида олинадиган даромаднинг улуши сифатида кўриб чиқади. 
Муаллифларнинг иккинчи гуруҳи солиқ юкини хўжалик юритувчи субъектга 
солиқ солиш самарасининг мураккаб тавсифи сифатида белгилайди. Солиқ 
юкини бир эмас, балки бир нечта кўрсаткичларга нисбатан аниқлаш 
кераклигини билдиришади. Учинчи гуруҳ олимлари солиқ юкини корхона 
молиявий юкининг бир қисми сифатида қарашади. Шундай қилиб, 
А.Н.Цыгичко солиқ юки остида корхоналарни кенгайтириш ва модернизация 
қилиш учун ресурсларни чеклайдиган умумий молиявий юкнинг бир қисми 
тушунилади. У солиқ юкини молиявий босимнинг бошқа таркибий қисмлари 

---

325 
- инфляция, кредитлар ставкаси, табиий монополияларнинг таърифлари ва 
бошқалар билан биргаликда кўриб чиқиш керак, деб ҳисоблайди. Ҳақиқатан 
ҳам, давлатга мажбурий тўловлардан ташқари компания қонуний равишда 
нодавлат ташкилотларга суғурта мукофотлари ва бошқа мажбурий 
тўловларни тўлаш мажбуриятини олади.
Тўртинчи гуруҳ эса солиқ юкини корхонада солиқ маъмуриятчилиги, 
таҳлил қилиш ёки солиқ режалаштириш воситаси сифатида кўриб чиқадиган 
муаллифларни ўз ичига олади. Хўжалик субъектларида солиқ юкини 
ҳисоблашнинг замонавий ҳолати мамлакатимизда бугунги кунда Ўзбекистон 
Республикаси Молия Вазирлиги ва Давлат солиқ қўмитаси томонидан тақдим 
этилган услубиёт асосида ҳисобланади. Унга кура солиқлар ва тўловларнинг 
хўжалик юритувчи субъектнинг маҳсулот сотиш ҳажмига нисбатан 
ҳисобланади. 
У қуйидагича: