Х. М. Шеннаев Т. М. Баймуратов суғурта иши ўҚув қЎлланма

Назорат ва муҳокама учун саволлар 
1. Аудиторларнинг касбий жавобгарлиги қачон юзага келади? 
2. Аудиторларнинг касбий жавобгарлигини суғурталаш кимлар учун 
наф келтириши мумкин? 
3. Аудиторларнинг касбий жавобгарлигини суғурталаш шартномасини 
тузишда нималарга эътибор қаратилади? 
4. Аудиторларнинг касбий жавобгарлигини суғурталаш шартномаси 
тузиш учун берилган аризада аудитор нималарни кўрсатиши зарур? 

---

163 
5. Суғурта шартномасини бир томонлама ўзгартиришга йўл 
қўйиладими? 
6. Суғурта шартномасига мувофиқ аудиторлик ташкилоти қандай 
мажбуриятларни бажариши керак? 
7. Суғурта шартномасига мувофиқ аудиторлик ташкилоти қандай 
ҳуқуқларга эга? 
8. Суғурта шартномаси қандай ҳолатларда бекор этилади? 
9. Аудиторлик ташкилотига тўланадиган суғурта суммаси шартномада 
кўрсатилган суммадан ошиб кетишига йўл қўйиладими? 
10. Суғурта ҳодисаси содир бўлганда томонлар ўртасидаги муносабат 
қандай тартибга соланади? 
 
22-мавзу: Ўзбекистонда ва хорижий мамлакатларда 
банк рискини суғуртаси 
 
1. Банк депозитларини суғурталашнинг зарурлиги. 
2. Фуқароларнинг банкдаги омонатларини суғурталаш механизми. 
3. Хорижий мамлакатларда банк омонатларини суғуртаси. 
 
Банк депозитларини 
суғурталашнинг зарурлиги. 
Ўзбекистон Республикаси 
Президентининг “Банк тизимини 
янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора-тадбирлар 
тўғрисида” 2000 йилнинг 21 мартида қабул қилинган Фармонига асосан, 
“Омонат-ҳимоя” суғурта Жамғармаси негизида устав фонди 500,0 млн.сўм 
миқдорида бўлган аҳоли жамғармалари жамоа суғурта Жамғармаси ташкил 
этилди. Ушбу Фармонда бу Жамғарманинг асосий вазифалари сифатида 
қуйидагилар белгиланди:
1

аҳолининг молия ва банк тизимига ишончини ошириш; 
омилкор ва самарали суғурта тизимларини ишлаб чиқиб, жорий этиш 
негизида банкларнинг аҳоли омонатлари бўйича жавобгарлигининг етарли 
суғурта ҳимоясини таъминлаш; 

маблағларни ишончли юқори ликвидли давлат ва корпоратив 
қимматли қоғозлар ҳамда банк депозитларига инвестиция қилишнинг энг 
мақбул стратегиясини амалга ошириш. 
1998-2001 йиллар давомида фуқароларнинг банкдаги омонатларини 
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора-
тадбирлар тўғрисида» 2000 йил 21 мартдаги Фармони. – «Халқ сўзи», 2000 йил 24 март. 

---

164 
суғурта қилиш бўйича кўрилган чора-тадбирлар кутилган натижаларни 
бермади. Тижорат банклари томонидан мазкур суғурта жамғармасига 
нисбатан муносабат салбийлигича қолди. Омонатларни суғуртавий ҳимоя 
қилиш банкларга аҳоли омонатларини жалб этишда кўмак беради ва 
омонатлар ҳажми кескин кўпаяди, деган фикр-мулоҳазалар мавжуд эди. 
Баъзи банк раҳбарлари, бизнинг банкимиз умуман банкрот бўлмайди, шу 
боис жисмоний шахсларнинг банкдаги омонатларини суғурталашга ҳожат 
йўқ, деб ҳисоблашса, айримлари бу суғурта ташкилотига ҳайриҳоҳ 
бўлдилар. Жумладан, “Ипак йўли” банки, “Ҳамкорбанк”лар банк 
омонатларини суғурта қилиш бўйича шартнома туздилар. 
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси 2002 йилнинг 5 апрелида 
“Фуқароларнинг банклардаги омонатларини ҳимоялаш кафолатлари 
тўғрисида” Қонун қабул қилди. Ушбу Қонунни қабул қилишдан асосий 
мақсад, тижорат банклари банкрот бўлган ҳолларда фуқароларнинг 
банкдаги омонатларини қайтарилишини кафолатлашдан иборат. Маълумки, 
муқаддам фақат давлат-тижорат “Халқ банки” омонатчилари учун давлат 
кафолати мавжуд эди. Бошқа тижорат банклари банкрот бўлган тақдирда 
уларнинг омонотчиларига омонотни қайтиб бериш бўйича ишончли 
кафолат механизми яратилмаган эди.
“Фуқароларнинг банклардаги омонатларини ҳимоялаш кафолатлари 
тўғрисида” Қонунни ижро этилишини таъминлаш нуқтаи назаридан, 2002 
йилнинг иккинчи ярмидан бошлаб Фуқароларнинг банклардаги 
омонотларини кафолатлаш фонди ўз фаолиятини юрита бошлади. Бу фонд 
ўзига хос суғурта фонди эканлигини унутмаслик лозим. Чунки, Ўзбекистон 
Республикаси Марказий банки тижорат банкидан банк операцияларини 
амалга ошириш ҳуқуқини берувчи лицензияни чақириб олгандан сўнг Фонд 
банкрот бўлган банкнинг омонатчиларига маблағ тўлаш мажбуриятини 
олади. Ушбу Қонуннинг 4-моддасида “Фонднинг мол-мулки банкларнинг 
мажбурий бадаллари, маблағ қўйилишидан олинган даромадлар, шунингдек 
қонун 
ҳужжатларига 
мувофиқ 
бошқа 
тушумлар 
ҳисобидан 
шакллантирилади”, деб кўрсатилган
1
.