|
4-§. Олтингугурт колчедани ѐниш реакциясининг физика-кимѐвий
характеристикаси
Сизга маълумки, олтингугурт ѐки олтингугуртли ҳар кандай модда ѐнганида
олтингугурт (VI)-оксиди SО
3
эмас, балки олтингугурт (VI)-оксиди S0
2
ҳосил
бўлади. Демак, сульфат кислота олиш учун кетма-кет учта реакция ўтказиш
керак: олтингугуртли хом ашѐни ѐқиш, SO
2
оксидини оксидлаш ва S0
3
оксидини
сув билан боғлаш.
Олтингугурт, олтипгугурт колчедани ва водород сульфилнииг ѐниш реак-
цияси тенгламасини тузинг. Бунда ѐниш маҳсулотларининг таркиби ҳар хил
эканлигига ва унинг кислота ишлаб чиқаришнинг технологик жараѐнига таъсир
этишига аҳамият беринг.
Колчеданнинг ѐпишини кўриб чиқинг:
154
4FеS
2
+ 110
2
– 2Fе
2
О
3
+ 8S0
3
+Q
Дастлаб бу реакция боришининг физик-кимѐвий шароитларини аниқланг. Бу
ва бундан кейин кўриладиган реакцияларда сизни аввало қуйидаги энг муҳим
маълумотлар қизиқгиради:
1.Реакция кссиқлик чиқиши ѐки ютилиши билан борадими, яъни у
экзотермикми ѐки эндотермикми, унинг иссиқлик эффекти каттами?
2. Реакция қайтарми ѐки қайтмасми?
3.Реакциянинг турли шароитлардаги тезлиги қандай, у каталитик эмасми?
4.Реакция гомогенми ѐки гетерогенми? Газларнинг бир-бири билан реакцияга
киришиб газлар ҳосил қилиш ѐки ўзаро аралашувчи суюқликлар орасидаги
реакция натижасида суюқликлар ҳосил бўлиш реакциялари гомоген реакцияларга
киради. Гетероген реакциялар икки ѐки ундан кўп фазаларнинг мавжудлиги билан
характерланади.
Колчеданнинг ѐниши — катта иссиқлик чиқиши билан борадиган
экзотермик реакция. У қатгиқ ѐқилғининг ѐнишига ўхшайди. Бу реакция
қайтмас бўлиб, колчеданни охиригача ѐқиш мумкин. Колчеданнинг ѐниши —
гетероген реакция;
Г + Қ = Г + Қ
(Г —газ, Қ — қаттиқ модда). Унинг тезлиги ҳақида фикр юритиш учун
реакция механизми устида ўйлаб кўринг. Ҳосил бўлаѐтган қаттиқ маҳсулот,
газнинг реакцияга киришмаган дастлабки модда билан учрашишига ва
реакциянинг газ маҳсулотини чиқиб кетишига ҳалақит бермасмикин?
Муқаррарки, бу жараѐн тезлиги унинг тузилишига жуда ҳам боғлиқ. Темир (Ш)-
оксиди қатламининг ғоваклиги шундайки, реакция охиригача бориши мумкин.
Лекин заррачаларнинг ўлчамларини кичрайтириш қуйидаги реакция:
Г + Қ = Г + Қ
тезлигини жуда ҳам оширади.
Кимѐвий кинетиканинг умумий қонунига мувофиқ равишда таъсир этувчи
моддалар концентрацияси ва ҳарорат ортиши туфайли ҳам реакция тезлиги
ошади. Тажриба шуни кўрсатдики, колчедан фақат маълум ҳароратгача
155
қиздирилгандан кейингина у ѐна бошлайди, бу вақтда реакция ҳам сезиларли
тезликда (тахминан 400°С) боради. Ксйинчалик ҳарорат ажралиб чиққан
иссиқлик ҳисобига сақлаб турилади. Агар колчедан ортиқча ҳаво бўлмаган ҳолда
ѐндирилса, бунда ҳарорат шунчалик ортиб кетадики, қаттиқ материал зичлашиб
ѐпиша бошлайди. Жараѐнда моддалар зичлашиб ѐпишиб қолмаслиги учун
максимал ҳарорат — 800°С гача бўлиши керак.
Кимѐ кабинети шароитида колчеданнии куйдириш тезлиги ўзаро таъсир
этувчу моддалар концентрациясига, ҳароратсига ва| таъсир этувчи моддаларнинг
бир-бирига тегиб турувчи сиртининг катта-кичиклигига боғлиқлигини тажрибада
аниқлаш мумкинми? Бундай текшириш ўтказишнинг планини ва лаборатория
установкасини таклиф этинг.
Кислород концентрацияси таъсир қилишига ишонч ҳосил қилиш учун ҳаво
оқимидаги ва соф кислород оқимидаги реакция тезлигини таққосланг.
Реакция найчасига турли даража майдаликдаги колчедан бўлакчаларини
солиб, бу параметрнинг реакция тезлигига таъсир этишини аниқланг.
Колчеданнинг жуда ҳам майда заррачаларини куйдириш мумкинми?
Ҳаво
колчедан заррачалари орасидаги бўшлиқлар орқали ўтади. Агар заррачалар жуда
майда бўлса, бунда қатлам жуда зич жойлашади ва газнпнг колчедан оралиғидан
ўтиши қийинлашади. Шу сабабли заррачалар ўлчами 5 мм дан қичик 20 да газлар
билан қатгиқ моддалар орасидаги бу қаршиликларни бартараф этишга имкон
берувчи реакциялар ўтказиш усули амалга оширилди. Маълум бўлдики, агар
газни жуда майда заррачалар қатлами орқали шундай тезликда ўтказилса, қатлам
ғоваклашади, заррачалар газ оқимида айлана бошлайди ва турли йўналишларда
(юқорига, пастга ва турли томонга) жойлашади, лекин маълум чегарадан чиқиб
кетмайди (66-расм). Бундай ҳолатни қайновчи ѐки сохта суюқлантирилган қатлам
дейилади, чунки унинг ташқи кўриниши қайнаѐтган суюқликни эслатади.
Реагентларнинг бир-бирига тегувчи юзасининг катталашиши туфайли қайнаѐтган
қатламдаги реакция тезлиги ҳаракатсиз қатламдаги реакция тезлигидан бир неча
баравар юқори бўлади.
Ҳаракатсиз қатламнинг қайновчи қатламга ўтиш жараѐнини кузатиш учун
156
қандай установка зарур? Шундай установкани йиғинг ва тажриба ўтказинг. Ҳаво
оқимининг тезлиги ошиши билан нима содир бўлади?
Do'stlaringiz bilan baham: |
