Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

 
 
 

---

102 
IV боб 
1 -
§.

Реакторларнинг ҳарорат режими 
 
Ҳарорат режимига қараб реакторлар адиабатик, изотермик ва политермик 
(программали бошқарилувчи) турларга бўлинади: 
А д и а б а т и к р е а к т о р л а р деб ташқи муҳит билан турғун реагентлар 
оқими ҳолатида иссиқлик бермайдиган ва иссиқлик олмайдиган реакторларга 
айтилади, яъни улар иссиқлик изоляцияси билан таъминланган бўлади. 
Реакциядан чиқаѐтган барча иссиқлик реакцияга киришаѐтган моддалар оқими 
орқали йиғилади. Жараѐннинг ҳарорат режими реакторнинг ҳохлаган баландлик 
нуқтасида қуйидаги тенглама орқали ифодаланади: 







c
q
С
t
x
c
G
q
t
t
p
д
б
p
б
ох
0
(3.66) 
бу ерда: t
ох 
, t
Б
-
системанинг бошланғич ва охирги ҳароратси; q
p 
– 
реакциянинг иссиқлик эффекти; G – реакцион аралашманинг умумий миқдори, 
kг;

c
– ҳарорат интервалидаги ўртача иссиқлик сиғими, кДж (моль-К) х – 
айланиш даражаси.
Юқоридаги формулани қуйидагича ихчам ҳолатда ўзгартириб ѐзиш 
мумкин: 
x
t
t
б
ox



(3.67) 





c
q
С
x
c
G
q
p
д
p
0

(3.68) 
бу ерда:

- 
жараѐннинг адиабатик коэффициенти.
И з о т е р м и к р е а к т о р л а р деб, реактор ва реакцион ҳажмнинг барча 
нуқталарида ҳарорат доимий бўлган ҳолатга айтилади.
const
t
уp


ox
t
(3.68) 
Изотермик ҳолат реагентларни аралаштиргичлар ѐрдамида тўхтовсиз 
аралаштириш натижасида ҳосил қилинади.

---

103 
П о л и т е р м и к р е а к т о р л а р деб аппаратларга иссиқлик қисман девор 
орқали ва қисман реагентлар оқими орқали узатилувчи реакторларга айтилади. 
Қисман узатилувчи иссиқликни бошқариб туриш мумкин.Шунинг учун бундай 
реакторларни программали-бошқарилувчи реакторлар деб ҳам аталади. Реактор 
баландлиги бўйича барча элементар хажми учун ҳароратнинг ўзгариши
қуйидаги тенглама орқали ифодаланади: 











Gc
t
F
k
c
х
pC
H
t
t
t
бош
б
ох

0
0
(3.69) 
айланиш даражаси эса қуйидаги тенглама орқали топилади: 
0
0
бош
p
бош
p
C
H
G
t
F
k
C
H
t
c
х










(3.70) 
Кўплаб шахтали печлар – домна, оҳак куйдирувчи ва насадкали миноралар 
политермик режимда ишловчи реакторлар ҳисобланади.