Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

 31 - ж а д в ал
МДҲда ацетиленнинг кимѐвий синтез учун ишлатилиши (96 ҳисобида) 
Ацетилен асосида қилинадиган янги синтезларнинг пайдо бўлиши — 

---

268 
полипирролидон тола, плѐнка ҳосил қилувчи моддалар, поливинил спиртдан сунъий 
тола, пропаргил спирт, бутиндион, бутандион ва бошқаларнинг синтез қилиниши 
туфайли ацетилен ишлаб чикариш кенгайиши лозим. Ацетилен қайси усулда 
олинишидан қатьи назар, қуйи олефинлардан (этилен ва пропилендан) анча
қиммат бўлганлиги сабабли жаҳон саноат практикасида, шу жумладан МДҲда 
ҳам, кейинги йилларда энг муҳим органик маҳсулотларни ацетиленга асосланиб 
ишлаб чнқариш усулларини этилен ва пропиленга асосланган усуллар сиқиб 
чиқармоқда. Ацетальдегид, сирка кислота, қисман винилхлорид ва винилацетат 
ишлаб чиқаришда ацетилен ўрнига бирин-кетин этилен, акрилнитрил ишлаб
 
чиқаришда эса пропилен - ишлатилмоқда. Агар нархи қуйи олефинларникидан 
юқори бўлмаган ацетилен олиш усули топилмаса кейинги йилларда ҳам ацетилен 
ўрнига ана шу моддаларни ишлатиш давом этаверади. 
Лекин 
ацетилен 
хлоропрен, трихлорэтнлен, бутандиол қисман винилхлорид, акрилнитрил, 
винилацетат ва баъзи бошқа синтетик маҳсулотлар ишлаб чиқаришда асосий хом 
ашѐ сифатида ҳали кўп йиллар давомида ишлатилади. 
Савол ва топшириқлар 
1.Демонстрация қилиб кўрсатиш мақсадларида коллектив бўлиб, ҳозирги 
турмушда табиий ѐнувчи газларнинг ролини аниқ кўрсатадиган кўргазмали 
қўлланма тайѐрланг. 
2.Завод шароитида метаннинг сув буғи билан реакцияси ҳароратсини нима 
белгилайди? 
3.Метаннинг сув буғи билан ўзаро бирикишидан бир босқичли пропессда нима 
учун водород олиш мумкин эмас, балки уни икки поғонага ажратишга тўғри 
келади? 
4.Сув буғи таъсирида метандан водород ишлаб чиқариш учун оптимал шароитлар 
танлашда оддий қайтар реакцияларни бошқаришда қандай қонуниятлардан 
фойдаланилади? 
5.Водород ишлаб чиқариш учун оптимал шароитлар танлашда техник 
катализнинг қандай қонуниятиларидан фойдаланилади.? 
6.Водород ишлаб чиқаришда иссиқлик регенерацияси принципи қандай амалга 

---

269 
оширилади? 
7.Юқори босим остида аммиакли селитра, нефть маҳсулотларини термик 
крекинглаш ва метандан водород олишнинг шу бирикмаларни атмосфера босими 
остида олиш усулларига қараганда афзалликлари қандай? 
8.Ацетилендан кимѐвий маҳсулот сифатида фойдаланишнинг аҳамиятини 
кўрсатувчи кўргазмали қўлланма тайѐрланг. 
9.Карбид методи ва углеводородларни оксидловчилар таъсирида пиролиз 
қилиш методи билан ацетилен ишлаб чиқариш усулларининг афзалликларини 
ҳамда камчиликларини таққосланг. 
10.Метанни пиролиз қилишнипг оксидловчи процесслари ва азот (II)-оксид NО 
нинг синтези қандай умумий белгиларга эга? Улар нима билан тушунтирилади?