Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

ПОЛИЭФИР (АЛКИД) СМОЛАЛАР 

---

355 
Кўп асосли кислота ва кўп асосли спиртларнинг ўзаро бирикишидан ҳосил 
бўладиган смолалар полиэфир (алкид) смолалар деб аталади. Бу смолалар турли 
сохаларда ишлатилади; улардан лак ва бўѐқлар, пластик массалар, 
пластификаторлар тайѐрланади, қоғозга шимдиришда, резина саноатида, 
типолитография ишида, кўн саноатида абразивлар, линолеум ва клеѐнка, тормоз 
ленталари, граммофон пластинкалари ва бошқалар ишлаб-чиқаришда 
ишлатилади. Лекин алкидлар асосан лак-бўѐқлар саноатида ишлатилади, бу ерда 
улар бошқа сунъий смолалар ичида етакчи роль ўйнайди. Одатдаги табиий 
смолалар (каҳрабо, даммар, шеллак ва бошқалар) смолали кислоталарнинг 
карбоксид группалари билан таннол, резинол ва оксидкислоталар гидроксил 
группаларининг ўзаро таъсиридан ҳосил бўлиши яъни улар аслида полиэфир 
эканлиги ҳисобга олинса, алкидларнинг лак тайѐрлашда кенг кўламда 
ишлатилиш сабаби тушунарли бўлади. Алкидлар атмосфера таъсирига чидамли 
қопламалар, айниқса иссиқда яхши қурийдиган қопламалар ҳосил килади. 
Кимѐвий маҳсулот турлари ичида лак-бўѐқ материаллари энг кўп ишлатилади. 
Саноатнинг деярли хамма тармоқларида буюмлар лак ва бўѐқ билан 
коплангандан кейингина ишлатишга яроқли ҳолга келади ва буюм кўринишини 
олади. Лак-бўѐқ қопламаларининг иқтисодий ахамияти ниҳоятда катта, чунки 
улар металл буюмларни коррозияланишдан сақлашнинг асосий воситасидир. 
Статистика маълумотига қараганда, йилига ишлаб чиқарилаѐтган металлнинг 
10% га яқинн коррозия натижасида йўқоладиган металлнинг ўрнини қоплашга 
сарф бўлар экан. МДҲ да коррозия иатижасида йилига тахминан 3—4 млн. т 
қора металл йўқолади, коррозия етказадиган йиллик умумий зарар эса жуда катта 
рақамга — тахминан 3 млрд. сўмга етади. Қора металлдан тайѐрланган буюмлар 
айниқса тез емирилади, шунинг учун уларни ҳимоя қопламалари билан қоплаш 
ниҳоятда зарур. Металлмас қопламалар металлни химоя килишдан ташқари, 
биноларни атмосфера таъсирида емирилишдан ҳимоя қилиш, шунингдек, 
мебеллар ва ѐғочдан ясалган бошқа буюмларни бўяшда кўп ишлатилади. Бундап 
ташқари, кенг истеъмол буюмлари қоплама билан қоплангач, анча гигиеник 
бўлади, турли бўѐқларга бўяш эса харидорларнинг талабларини кондиришга 

---

356 
имкон беради. Жадал суръатлар билан ривожлаиаѐтган социалистик саноат, 
асосан оғир нндустрия ва халқ хўжалигииинг бошқа тармоқлари плѐнка ҳосил 
қилувчи моддалар ишлаб чиқаришни узлуксиз кўпайтиришни талаб қилади, 
бундай моддаларнинг асосийлари алкид смолалардир. Плѐнка ҳосил қилувчи 
моддалар сифатида ишлатиладиган алкид смолалар ишлаб чиқаришда 
қуйидагилар: ўсимлик мойлари, глицерин, пентаэритриг, фталь ангидрид ва 
канифоль асосий хом ашѐ ҳисобланади.