Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

11-§ Этаннинг дегидратланишининг физика-кимѐвий характеристикаси 
 
Этан ва бошқа парафин углеводородларнинг дегидратланиш реакцияси 
иссиқлик ютилиши билан боради, у қайтар реакциядир — ҳарорат ортганда ва 
босим камайганда мувозанат реакция маҳсулотлари ҳосил бўлиш томонига 
силжийди: Бу иккала факторнинг мувозанатга миқдорий таъсирини қуйидаги 
маълумотлардан кўриш мумкин: 
32-жадвал 
Ҳарорат, °С да
Этиленнинг концентрацияси 0,49 Мн/м
2
да, ҳажмига кўра % ҳисобида 
627 
827 
1027 
9,1 
33,3 
47,1 
33-жадвал 
Босим, Мн/м
2
да
Этиленнинг концентрацияси, 827°С да, 
ҳажмига кўра % ҳисобида 
0,49 
0,981 
1,47 
33,3 
27,4 
2-4.0 
Этаннинг пиролизида (юқори ҳароратларда парчаланиши), шунингдек бошқа 
реакциялар ҳам боради, уларнинг турли-туманлиги ҳақида маҳсулотларнинг 
таркибидан хулоса чиқариш мумкин. Масалан, 800°С да, атмосфера босимида ва 

---

272 
реакция вақти 1,5 сек бўлганда (ҳажмига кўра % ҳисобида): 36,5% С
2
Н
4
, 40,8% Н
2
, 
2,9% СН
4
, 0,3% С
3
Н
8
, 0,6% С
3
Н
6
12% С
4
ва ундан юқори углеводородлар, 17,2% 
реакцияга киришмаган С
2
Н
6
лардан иборат аралашма ҳосил қилинган. Шунингдек 
смоласимон моддалар ва кокс ҳам ҳосил бўлади. Алкенларнинг термик 
парчаланиши, уларнинг полимерланиши ва циклланиши натижасида ҳамда 
углеводородларнинг термик крекинги учун хос бўлган бошқа реакцияларда 
қўшимча маҳсулотлар ҳосил бўлади. Этаннинг юқорида санаб ўтилган барча 
маҳсулотлар ҳосил қиладиган пиролиз реакцияси тенгламасини тузинг. 
Этаннинг пиролиз тезлиги ҳарорат ортиши билан қуйидагича ўзгаради: агар 
тезликни 825°С да бир деб олсак, ҳарорат 100° га ортганда у тахминан 15 га тенг 
бўлади. Бироқ мураккаб реакцияларнинг бориш қонуниятларига мувофиқ маълум 
ҳароратда ҳосил бўладиган этилен миқдори максимумга етади. Бундай боғлиқлик 
реакция вақти учун ҳам кузатилади. Иккала фактор — реакциянинг ҳароратси ва 
вақти ўзаро боғлиқ максимал миқдорда этилен ҳосил қилиш учун ҳарорат ортиши 
билан реакция вақтини камайтириш керак. Экспериментал маълумотларнинг 
кўрсатишича хом ашѐ массасига кўра сув буғи 10% ва атмосфера босимида 
ҳарорат 825°С га ва реакция вақти 1 сек га яқин бўлганда этиленнинг максимал 
чиқими 54% га яқин бўлади. Физика-кимѐвий маълумотларни қўшиб, реакцияни 
қисқача қуйидагича тавсифлаш мумкин: бу эидотермик, мураккаб, қайтар, 
гомоген реакциядир.