H jamolxonov

3.Qjiyosiy fonetika. Fonetikaning bu turi qardosh tillarning (masalan, o'zbek, qozoq, qirg'iz, turkman va boshqa turkiy tillarning) fonetik tizimidagi umumiy va xususiyjihatlarni aniqlash imkonini beradij «Сравнительная фонетика тюркских языков» (A.M. Shcherbak, 1970), «Сравнительно-

историческая грамматика тюркских языков» (В.А. Serebrennikov, N.Z. Gadjiyeva. 1986) kabi ishlar shularjumlasidandij^-O'zbek tilshunos- lij;ida noqardosh tillarning. xususan, o'zbek va rus tillarining_fonetik tizirrilarim qivosiv o'rganishga ham alohida e'tibor berilmoqda: «Русская грамматика в сопоставлении с узбекским языком» (Y.D.Polivanav, 1933). «Краткий очерк.фонетики ру'сскогб'языка в сопоставлении с фонетикой узбекского языка» (l.A.Kissen, да. «Курс сопостави­тельно!! грамматики русского и узбекского языков» (l.A.Kissen, 1966, 1969. 1971. 1979). «Сопоставление фонетических явлений русского и узбекского языков в речевом потоке», АКД (I.U.Asfandiyarov, 1968), «0‘zbek va rus tillarining qivosiv grammatikasi» (Azizov O., Safayev A., Jamolxonov H.. 1986) kabi ishlar buning dalili.

t)‘zbek va rus tillari fonetikasini qiyosan o'rganish rus maktablarida o'zbek tilini. o'zbek maktablarida esa ms tilini o'qitish uslubiyatini takomillashtirish nuqtai nazaridan. shuningdek, o‘zbek-rus bilingvizmi (ikki tilliligi) masalalarini, biindav bilingvizmning har ikkala til strukturasi va sistemasiga ta'sirini aniqlash pozitsiyasidan foydalidir.

IT. Eksperimental (instrumental) fonetika. Fonetikaning bu turida nutq tovushlarining fizik-akustik va artikulatsion jihatlari maxsus asboblar (pnevmograf. ossilograf. fonograf. spektrograf va boshqalar) yordamida tadqiq qilinadi. shu asosda tovushlaming sifat va miqdor belgilari (balandligi, kuchi. tembri. spektri. cho'ziqlik darajasi), ularning artikulatsiyasi (hosil bo'lish o'mi. usuli) aniqlanadi. Bunday tadqiqot natijalaridan fonetik birliklarning fonologik jihatlarini tavsiflashda foydalaniladi.

O'zbek tiisliLinosligida eksperimental fonetikaning rivojlantirilishida Ahmadjon Mahmudov va Sora Otamirzayeva kabi fonetistlarning xizmati katta. Bu tilshunoslaniing qator ishlarida o'zbek tili fonetik tizimining tovushlari. urg'u. bo'g'in kabi birliklari ayni shu usulda tadqiq qilingamj « Unlilar» (A. Mahmudov. 1992)_д «Согласные узбекского литературного языка» !A Mnhmnrlov 1986), «Сонорные узбекского языка» (A.Mahmudov. 1980). «Словесное ударение в узбекском языке» (A.Mahmudov. 1960). «Звуковой состав наманганского говора узбекского языка. Экспериментальное исследование», АКД (S.Atamirzaveva. 1963). «Экспериментально-фонетическое исследование наманганского говора узбекского языка» (S.Atamirzayeva, 1974), «Акустико-артикуляционный анализ узбекской речи применительно к аудиометрии» (S.Atamirzayeva в соавторстве. 1979) kabi ishlar fikrimizning dalili.

1. 
   Fonetikaning obyekti?
   
2. 
   Fonetikaning maqsadi?
   
3. 
   Fonetik birliklarga nimalar kiradi?
   
4. 
   Segment va supersegment birliklar qanday farqlanadi?
   
5. 
   Fonetik birliklarning shakllantiruvchi va tanituvchi vazifalarini qanday tushunasiz?
   
6. 
   Fonetik so'z nima?
   
7. 
   Fonetikaning qanday tnrlari bor?
   
8. 
   Umumiy fonetika nimani o'rganadi? Xususiy fonetika-ehi?
   
9. 
   Tavsifiy (sinxron) va tarixiy (diaxron) fonetikalarning farqi nimada? Bu sohalarda ishlagan va ishlayotgan tilslumoslardan kimlarni bilasiz?
   
10. 
    Qiyosiv va eksperimental fonetikalarda nimalar tadqiq qilinadi? Bu sohaga oid ishlardan qaysilarini bilasiz?