|
5.2. Iavestitsiya risklari va toifaiari
Hozir turli mamlakatlar va mintaqalar o'rtasidagi investitsiya
uchun avj olayotgan raqobat kurashi nuqtai nazaridan investitsiya
riski tushunchasini ko'rib o'tish zarar. Investitsiya oqimlarinmg u
yoki bu mamlakatlarga yo'nalganligi, shuningdek, ularning real
hajmlari oxir-oqibat shu risklar bilan belgilanadi.
Umuman olganda investitsiya riskini uch toilaga bo'lish mumkia:
108
1. Asosiy (yoki mamlakat ЬИап bogliq) risk;
- investitsiya kiritHadigan mamlakatdagi siyosiy va ijtimoiy bar-
qarorlik;
- hukumat olkazadigan makroiqtisodiy siyosatning izchiUiigi va
barqarorligi (inflatsiya darajasini nazorat qilish, budjet, kredit siyo
sati va boshqalar);
- tadbirkorlik faohyatidan olingan foyda va boshqa daromadlar-
ning investitsiya qo'yilgan mamlakatdan xorijga o' tkazish imkoniyat
lari va sharoitlari;
- investitsiyalashning o'zga huquqiy sharoitlari (xorijiy investor-
lar huquqini himoya qHadigan qonun va qonun doirasidagi harakat-
larniiig mavjudUgi).
2. Shartnoma yoki investitsiyaga qadar risk;
- murakkab jarayonlarning davomiyligi va samaradorligi;
- shartnoma shartlarini kelishish va m a’qullash jarayoni, shu
ningdek, tomonlarning shartnomalarda nazarda tutUgan shartlarga
rioya etishlarini nazorat qiladigan muassasalarning bolishi va sama
rali ishlashi;
- munosib таЬаШ у sherik topish imkoniyati;
- yangi tashldl etHadigan korxona Nizom jamg‘armasiga uskuna-
jihozlar, texnologiyalar, nou-xau, xomashyo, materiallar va boshqa
ko'rinishida qo'shHadigan hissani baholash tizimining mavjudligi;
- intenektual mulkni himoya qHishning huquqiy asoslari, shu
jumladan texnologiyalami (ransfertlash (olkazish) masalalari.
3. Operatsion yoki investitsiyadan keyingi risklar;
- operatsion (harakat) qarorlami qabul qHish jarayoni tartib-
qoidalariva davomiyligi;
- foyda va uni taqsimlash masalalari bo'yicha qaror qabul qHish
jarayonida ta’sir ko'rsatish darajasi;
- menejmentni tashkil etish masalalari, shu jimHadan, inves
titsiya loyihasi infratuzHmasini, xodimlami boshqarish, moliyaviy
menejmentni tashldl etish;
- mahaUiy xomashyodan foydalanish imkoniyatlari va uni olish
tartiblarini hal qilishning davomiyligi;
- mahalliy bozor marketingi;
- malakali mahaUiy ish kuchining topiUshi;
- jamoat xavfsizligi, shu jumladan ushbu mamlakatda ishlayot
gan xorijlik xodimlar uchun xavf-xatarsiz ishlash sharoitlari.
109
Наг bii kompaniya o‘zining investitsiyalash strategiyasi, raqo
bat kurashidagi o‘z o'm idan kelib chiqqan holda investitsiya riski
majmuini mustaqil baholaydi va u yoki bu mamlakatga investitsiya
kiritadi. Keyingi o‘n yillarda rivqilangan mamlakatlardagi kompaniya
lar bilan sanoat jihatidan jadal rivojlanayotgan mamlakatlarning
kompaniyalari o'rtasidagi farqlar yaqqol ko‘zga tashlana boshladi.
Rivojlangan mamlakatlardagi kompaniyalar g‘oyat sinchkov va
pishiqligi bilan ajralib turadUar. Ular mamlakatdagi siyosiy-iqti-
sodiy vaziyatni uzoq o'rganadi, tahlil etadi va shundan keyingina bu
mamlakatga mvestitsiyalar kiritish yoki Mritmashk haqida bir qarorga
keladi. Yangi sanoati rivojlangan mamlakatlardagi kompaniyalar
ukrga qaraganda kolroq. Ularning strategiyasi hujumkorligi va tez-
korligi bilan ajralib turadi. Bu kompaniyalar uchun yangi bozorlar
ga tez kirish hamda u yerda yetakchi o‘rinni egaUash asosiy masak
hisoblanadi.
Bozorga kirishning ham birinchi, ham ikkinchi strategiyasiga
ko'plab misollar keltirish mumkin. Ammo ularning qaysi biri yax
shi, qaysi bki yomon degan savolga javob berish qiyin. Bu strategiya-
lar umuman boshqa-boshqa, har biri mazkur mamlakatlarning
tarixiy tajribasi, biznes olami an’anakri, kishilarning mentaliteti
(dunyoqarashi) asosida shakQangan.
0 ‘zbekistonda mustaqillikka erishgandan so‘ng xorijiy investitsiya
larni milliy iqtisodiyotga jalb qilish tiziaiini yaratishga kirishildi. Bu
borada bir qator qommlar va Prezident k m ionkri cMqarildi “Tashqi
iqtisodiy koUyat to‘g‘risida”, “Chet el investitsiyalari va xorijiy in
vestorlar koUyatining kafoktkrini takomillashtirish to ‘g‘risida”gi
qomm va krmonlari shular jumlasidandir. Bu qonun va farmonlar
ma’lmn ma’noda xorijiy investitsiyalarni jalb etishning huquqiy asosini
tashkil etadi
Jahon statistikasining dalolat berishicha, uch yildan ortiq fa
ohyat ko‘rsatgan firmakming 30 foizi muassiskrning o‘zaro da’vokri
hal etilmasligi oqibatida yopilib qolmoqda. Tadbirkorlaming profes
sional bilimlari yetarli emasligi m azbir firmalar tugatilishining yana
bir sababidir. 0 ‘zbekis1on iqtisodiyotining rivojlanib va o‘sib bora
yotgan sektorlarida yangi barpo etikyotgan KB (kichik biznes) kor
xonalari (elektronika, informatika tizimlari, kompyuter texnikasi
sohasidagi korxonalar) o ‘sib, kengayib borayotganligi b ik n an’a
naviy biznes sohasidagi KB korxonalaridan farq qHadi. Kengayish
1 1 0
strategiyasiga amal qiluvchi bu korxonalar au’aaaviy biznes kor-
xonalaridan farqli o'laroq, turli sohalarda: marketing, yangi tovar
lar, ishlab chiqarish, moliyalashtirish muammosi mazkur sohalar
orasida eng muhimdir. Amalda yangi tashkil etilgan KB korxonalari
aylanma kapitahii shakUantirish uchun o‘z mablag‘iga ega bo'hnaydi,
asosiy kapitalga investitsiya qo‘yish haqida gap yuritmasa ham bo'ladi
0 ‘sishning mutanosib emasUgi, qarz majburiyatlarining ko'payib
borishi o ‘z kapitali, odatda, venchur
Do'stlaringiz bilan baham: |
