H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

q im m a tli 
qog'ozlar  bo'yicha  taqsimlash  har bir  muayyan  turi bi­
lan bog'liq,  yakka  xavfdan xalos bo'lishga imkoniyat  yaratadi.  Bir 
yo'la diversifikatsiya bozor yoki tizimli tavakkalchilikni  o'rtacha- 
lashtiradi. Passiv yondashuvga ergashadigan investor, ma’lum ma’no­
da bozorga ergashadi.
Har  qanday  moliyaviy institut  uchun  tavakkalchilikning  bosh 
manbai foiz tavakkali hisoblanadi.  Tashkilotlar investorlari muvo- 
zanatini  tashkH  qHuvchi  moliyaviy  aktivlar  va  majburiyatlar  qiy­
mati, bevosita bozor stavkalari ta ’siri ostida bo'ladi.  Ideal holatda, 
tashldlotnittg barcha aktivlari muddatlari bo'yicha moliyalashtiril- 
gan majburiyatlari mos kelsa, foiz  stavkalarining ta ’siri muammo­
lari  bo'lmaydi.  Aktivlarni vaqtincha  tarkibi va  majburiyatlarining 
muvofiq  kefish  muammosi  hal  qifinishining  samarafi  usufi  mud­
datfi tahfil qUishdir.  Muddatfilik ko'rsatkichi faqatgina obligatsiya­
larga emas, balki har qanday vaqtda joylashgan pul oqimlari tarki­
biga ham qo'Uanishi mumkin.
Investitsiya faofiyatini tartibga solish, huquqiy nuqtai nazardan, 
turfi miqdorlar o'rtasida moddiy va nomoddiy aktivlarni takror ishlab 
chiqarish xususidagi o'ziga xos, murakkab,  zarur ijtimoiy-iqtisodiy 
(investitsiya)  munosabatlarini  shakUantirish  me’yorlarini  nazarda 
tutadi.  Investitsiya jarayonining barcha subyektlari - chet еШк inves- 
torlardan boshlab, davlat, yuridik va jismoniy,  shu jumladan,  chet 
ellik  shaxslar  (rezidentlar va  norezidentlar)gacha  bu  munosabat- 
laming ishtirokchHariga aylanadUar.  Huquq nuqtai nazaridan chet 
el investitsiyalari boshqa davlat hududida kapitalga egalik qilish, un­
dan foydalanish va tasarruf etish ЬИап bog'fiq.  Iqtisodiy nuqtai na­
zardan esa ularning hududiy, zamon va makondagi harakati shakl­
lari foyda olish maqsadida ko'pdan - ko'p qo'shimcha risklar ЬИап 
to'qnashish ehtimofiga ega bo' ladi.
Investitsiya munosabatlarining mohiyati bu faofiyat ishtirokchi­
lari doirasida va darajasida o'z Hbdasini topadi.  Investitsiya faofiyati
51

---

rivojlanishining  obyektiv  sharoitlarini  aks  ettiradigan  alohida  in­
vestitsiya munosabatlarining mavjudligi tartibga solishning mustaqM 
predmeti bo'lishini taqozo  qiladi.  Huquq nuqtai nazaridan inves­
titsiya faohyatini tartibga solish umumiy huquqiy va xususiy huquqiy 
tartibga solish m e’yorlarini qamrab oladi.  Bu m e’yorlarning birligi 
ijtimoiy va alohida investitsiya munosabatlarining xarakteri va mo­
hiyatini ifoda etadi hamda ulami tartibga solish usuliga aylanadi. Tar­
tibga solish usullari huquq m e’yorlarining  ham  alohida,  ham ijti­
moiy zarur investitsiya munosabatlari xarakteriga o‘ziga xos tarzda 
ta’sir  ko'rsatish  yo‘llaridan  iborat.
Investitsiya faoliyati predmetining ko‘p ukladli iqtisodiyotni bar­
po etish davridagi ahamiyati bu faoliyatni huquqiy jihatdan tartibga 
solish to‘g‘risida qonunlar qabul qilinishini talab etadi.
0 ‘zbekiston investitsiya faoliyatini tartibga solishda 0 ‘zbekiston 
Respublikasining  “Chet  el investitsiyalari to ‘g‘risida”,  “Chet  eUik 
investorlar  huquqlarining  kafolatlari va ularni himoya  qilish  cho­
ralari”,  “iavestitsiya faoUyati to‘g‘risida”gi qonunlari va boshqa qo­
nun hujjatlari huquqiy asos bo‘Ub  xizmat  qiladi.*
Respublikada investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga 
solish birinchi navbatda davlatning iqtisodiy,  dmiy - texnikaviy va 
ijtimoiy siyosatini amalga oshirish maqsadlarini ko‘zlaydi^
Kapitalniag mamlakatlararo ko‘chib yurishi kengaygan sharoit­
larda  investitsiya  faoliyati,  bir  tomondan,  milliy,  ikkinchi tomon­
dan, xalqaro investitsiya mimosabatlarini milliy va xalqaro huquq ti­
zimi asosida tartibga solish yo‘U bikn amalga oshirihshini takb etadi 
Investitsiya koliyatini tartibga solishdagi xalqaro tajribakmi hisobga 
olish, chet el investorkriga investitsiyalashning barcha turkri va shakl- 
krida milliy tartibotni berish yanada quky investitsiya muhitini yara­
tadi va chet el investitsiyalarining kirib kelishini tezlashtiradi.
Investitsiya munosabatkrining davlat tomonidan tartibga sohni- 
shi  huquqiy  sharoitlar  yaratish,  ushbu  faoliyatni  yuritish  uchun 
kafolatlar berish,  bu  faoliyat  subyektlarini sug‘urtalash va boshqa
'  «Investitsiya  faoliyati  to‘g‘risida»gi  O'zbekiston  Respublikasining  1998-yil 
24-dekabrdagi qommi.  «Soliqlaj va bojxona xabarlari» gazetasi.-1999.
^  Karimov  LA,  “Erishilgan  yutuqlami  mustahkamlab,  yangi  marralar  sari 
izchil  harakat  qilishimiz  lozim”  “Toshkent  oqshomi”,  2006-yil  13-fevral, 
29  (10,586)-son.
52

---

vositalar  orqali ijtimoiy yoki davlat  manfaatlarini amalga  oshirish 
vo‘lida tashkil etiladi. Hozirgi davrda investitsiya munosabatlari kapi- 
tallarga  egalik qilish,  ulardan  foydalanish va ulami tasarmf etish 
borasidagi munosabatlami  qamrab  oladi va  nafaqat  milhy  iqtiso­
diyot doirasida, balki xalqaro iqtisodiyot darajasida resurslarni taq­
simlash,  qayta taqsimlash jarayonlarini aks ettiradi.
Bozorga  o‘tish  sharoitlarida investitsiya  munosabatlarida ham 
davlatning,  ham   o‘z  manfaatlarini  amalga  oshiradigan  subyektlar 
ishtirok etishi sababh ular mulkchilik xususidagi munosabatlar maj- 
muidan  iborat  boladi.  Xalqaro  investitsiya  munosabatlari  ayrim 
mamlakatbr, korporatsiyalar, kompaniyalar, xalqaro moliya va liedit 
muassasalari, yakka investorlar manfaatlarining ro‘yobga chiqishini 
ifoda etadi
Respublikada  ko‘p  ukladli iqtisodiyotni shakUantirish  sharoit­
larida investitsiya faohyatini davlat tomonidan tartibga solishda asosiy 
vazil'alar  quyidagUardan  iborat:  ijtimoiy  va  xususiy  manfaatlarni; 
ayrim mamlakatlar, korporatsiyalar, xalqaro mohya institutlari, yakka 
iavestorlar manfaatlarini to‘g‘ri aniqlash;  ularning  o‘zaro  maqbul 
nisbatlarini keUsliib ohsh; ularni hayotda ro‘yobga