H. A. Jamolxonov



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet232/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

84-§.Atash  semalari
—semema  tarkibidagi  nomlash,  atash  semalariga  oid.  Ular 
ot, sifat, son, fe’l turkumidagi barcha leksemalarning leksik ma’nolarida bor. Shuning 
uchun ular 
ideografik semalar
 deb ham ataladi.  
 
85-§.Ifoda semalari
 semema tarkibidagi uslubiy ma’no qirralaridir.            Ular 
leksemalarning  atashdan,  nomlashdan  tashqari,  shaxsiy  munosabatlarni  ifodalashiga 
yoxud  shu  leksemalarning  qo’llanishi  doirasini  belgilashga  xizmat  qiladi. 
Masalan,
buyum
  va 
matoh
  leksemalari  «tirikchilik-ro’zg’orda  qo’llanadigan  mol» 
ma’nosiga  ega,  ammo
  matoh
  so’zida  bu  leksik  ma’no  salbiy  bo’yoq  bilan  qoplangan: 
«Jon ota, 
matohlarini
 olib borib bering, agar meni qizim desangiz, olib borib bering...» 
(X.Seitov.). 
Ba’zan  semantik  tarkibida  qo’shimcha  ma’no  qirrasi  bo’lmagan  leksemalar  o’zi 
qo’llangan kontekst yoki nutqiy muhit talabi bilan uslubiy semali leksemaga aylanadi. 
Bu  hodisa  leksemaning  o’ziga  xos  bo’lmagan  kontekstda  qo’llanishi  tufayli  sodir 
bo’ladi.  Masalan, 
burun 
va
  tumshuq
  so’zlaridan  har  birining  o’z  konteksti  bor:
  burun
 
leksemasi  asosan  odamga  nisbatan, 
tumshuq
  leksemasi  esa  hayvon  va    parrandalarga 
nisbatan  qo’llanadi.  Qiyos  qiling:      1) 
Sharofatning  yupqa  lablari  ko’karib  pirpiradi, 
burni oqarib, kataklari kerildi
. (A.Qahhor);       2)
 Laylakning bo’yi novcha, tumshug’i 
bor  tarnovcha.  Lapanglaydi  uchganda,  Uyasidan  ko’chganda.
  (Uyg’un).  Keltirilgan 
misollarning ikkalasida 
burun
 va 
tumshuq
 so’zlari o’z kontekstida qo’llangan, shu bois 
ularda qo’shimcha ma’no qirralari, uslubiy baho ottenkalari ifodalanmagan. Ya n a  m i 


118 
 
s o l: 
U bir ko’ngli borib muttaham qozining tumshug’iga tushirgisi yo iflos basharasiga 
tupurgisi keldi.
 (M. Ismoiliy.) Bu gapda
 tumshuq
 so’zi o’ziga xos bo’lmagan kontekstda 
–  odamga  nisbatan  qo’llangan,  natijada  unda  odamga  (qoziga)  nisbatan  hurmatsizlik, 
nafrat munosabatlari ifodalangan. 
O’zbek  tilida  uslubiy  bahoning  morfemalar  yordamida  ifodalanishi  keng 
tarqalgan: 
oyi-oyijon,  tili-tillari,  dadam-dadamlar,  uka-ukaginam
  kabi.  Masalan:          
1) Mushfiq va mehribon 
oyijonim
. O’z tashvishlari bilan Sizni unutgan beaql, adashgan 
qizingizni ma’zur tuting. (E. Samandar.);    2) Og’a, sog’ borsangiz avval 
Dadamlarga
 
salom ayting, Yugurib chiqqan ul mushfiq 
Onamlarga
 salom ayting. (Hamza); 3) Men 
uning 
tillarini
 kesib olaman, qo’limga bir tushsin yashshamagur. (E.Samandar.); 4) Bir 
oydan so’ng ko’zin yumib Mamaniyoz, 
Ko’kanchaga
 meros qopti bud-shud, oz-oz. (G’. 
G’.);  5) Seni o’zimdek bilaman. Ol, 
ukaginam
.                         (S.  Ahm.);  6)  Ana  sichqon, 
mushukvoy, Ana xo’roz kuchukvoy. (G’. G’.). 
 

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish