H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili

Tasnifning bu turi quyidagi jadval shaklida berilishi mumkin;

№	Tilning vertikal (tik) harakatiga ko’ra	Tilning gorizontal (yotiq) harakatiga va lablarning ishtirokiga ko’ra.
		Old qator, lablanmagan	Orqa qator, lablangan
1.	Yuqori tor unlilar	I	U
2.	O’rta keng unlilar	E	o’
3.	Quyi keng unlilar	A	O

O’zbek tilshunosligida unli fonemalarning boshqacharoq tasniflari ham bor. Chunonchi, "O’zbek tilining taraqqiyot bosqichlari" (B.To’ychiboyev) nomli qo’llanmada vokalizm tizimining qadimgi turkiy, eski o’zbek va hozirgi o’zbek adabiy tillaridagi holatlari diaxron (tarixiy) planda o’rganilib, hozirgi o’zbek adabiy tili vokalizmida ham, eski o’zbek adabiy tilida bo’lganidek, 9 ta unli bor, degan xulosa beriladi (29,25-b.) Bu unlilarning sifat belgilari ham boshqacharoq baholanadi. Qo’llanmada keltirilgan quyidagi jadvalga e’tibor bering:

Hozirgi o’zbek adabiy tilidagi unlilar tizimi.

Lablarning ishtirokiga ko’ra		Lablanmagan		Lablangan
Tilning tik harakatiga ko’ra	Tilning to’g’ri yo’nalishiga ko’ra	Til oldi	Til orqa	Til oldi	Til orqa
Tor		I	ы	Ü	U
O’rta keng		E			O
Keng		ә		A

Yuqoridagi jadvaldan quyidagilar ma’lum bo’ladi: a) hozirgi o’zbek adabiy tili vokalizmida unlilarning kontrast juftlari mavjud: i-ы, ÿ-u, -o,e-a kabi; b)lablanmagan unlilar 3 ta emas, 4ta (i,e, ә,ы); d) lablanganlar esa 5 ta (ÿ,u, ,o,a);

Prof. O. Azizov hozirgi o’zbek adabiy tili vokalizmini quyidagicha tasnif qiladi (4,20-21):
1. Tilning ko’tarilishi va uning tanglay tomon yaqinlashuviga ko’ra:
a) til oldi (oldingi qator) unlilari - i(ъ),e;
b) til orqa (orqa qator) unlilari – ы(ь),a,u,o;
2.Lablarning holati va ishtirokiga ko’ra:
a) lablangan – u, ÿ,o, ;
b) lablanmagan – (ä), a, (a),i,ы.
3.Tilning ko’tarilishi va og’izning ochilish darajasiga ko’ra:
a) tor unlilar – i,ы,u,Ÿ
b) o’rta keng unlilar – e,o,ö.
d) keng unlilar – ә(ä),a, (a).
Yuqoridagi tasnifni xulosalab, muallif shunday deydi: "Hozirgi zamon o’zbek adabiy tilida oltita unli fonema bo’lib, ularni belgilariga ko’ra jadvalda shunday ko’rsatish mumkin (4,21-b):