Guruh talabasi Qovuljonov Javlon Jasurvich Zamonaviy shaxsni shakllantirish

Shaxs ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining òziga xos omillari

Inson tirik biologik mavjudotdir. Demak uning rivojlanishiga tabiat qonunlari, biologik va ijtimoiy-iqtisodiy qonuniyatlari u’zviy ta’sir e’tadi, insonni kamol toptiradi.

Inson xayot faoliyati davomida o’zgarib, shakllanib rivojlanib boradi. Rivojlanish bu bola vaznining oshishi, suyak va mushak sitsemasi, tanosil a’zosi faoliyatining kamol topishi, aql zakovatining shakllanishiga aytiladi. SHaxsning kamol topishida va uning xulkida ijtimoiy va biologik omillarning ta’sir kuchi xamisha xam bir xil bo’lavermaydi.CHunki uning xulkiga, munosabatlariga, aloqalariga yoshi, bilim, odatlari, tashabbusi va nixoyat vaziyat xam ta’sir qiladi. Ms: bir xildagi ta’sirida xar xil bola turlicha munosabatda bo’ladi, bu ayni paytda bolaning e’xtiyoji qandayligiga xam bog’liqdir.

Shaxsning kamolga etishida irsiyat, ijtimoiy muxit xam, ta’lim tarbiya va nixoyat o’zining mutsaqil faoliyati xam muxim axamiyatga e’ga. SHaxs qaysi jamiyatda yashasa, shu jamiyatdagi qonun qoidalarga asosan kamol topadi. SHu jamiyatning moddiy va ma’naviy rivojlanganligi, uning shaklanishiga xar tomonlama ta’sir ko’rsatadi. SHu davlatda texnika, texnologiya, avtomatika, telemexanika, e’lektrlashtirish, gaplashtirish va xakozalar uning ongiga, aqliy va axloqiy rivojlanishiga ta’sir e’tadi.Odam atrof muxitini qancha ko’p bilsa, uning ongi shuncha ko’p o’sadi. Demak shaxsning kamolatga etishtirish jamiyat rivojlanishi bilan chambarchas bog’liq.

Irsiyat deganda, bolaga ota-onadan va umuman yaqin ajdodlaridan, ya’ni nasldan-naslga o’tadigan biologik xususiyat va o’xshashliklarga aytiladi.16 -asr falsafasida vujudga kelgan premorfizm okimi namoyondalarning fikri- cha odam bolasi xali ona pushtidaligidayok bo’lajak shaxsga xos barcha xususiyat larga e’ga bo’ladi, rivojlanish e’sa ana shu xususiyatlarning mikdoriy borishi- dir.

Amerikalik pedagog va ruxshunos E’.Tordayk fikricha, shaxsning barcha xususiyatlarni, shu jumladan ong va aqliy qobiliyat xam nasldan-naslga utadi, u boshqa organlar kabi tabiatdan berilgan.

D.Dyunning fikricha xaqiqiy tarbiya tashqaridan kiritilmaydi, u odam bilan dunyoga kelgan, tarbiya uni utsiradi.

Nemis ruxshunosi V.Pteren yangi tug’ilgan bola xali inson e’mas deb xisoblaydi, u faqat sut e’mizuvchi xayvondir. YArim yoshdan u maymunga tenglashadi. Ikki yoshda bolaboshlang’ich insonlik xolatiga etadi. (yuradi, gapiradi) 5 yoshda ibtidoiy jamiyat odamlariga mos keladi, o’smirlik davrida urta asr ongini aks e’ttiradi va etuklik yoshidagina (17,18) mavjud jamiyatning madaniy darajasiga mos ong e’gasi bo’ladi. Ba’zi biogenetiklar 13, 10 va xatto 8 yoshdan xam mavjud jamiyatning tulakonli a’zosi bo’la oladi deb xisoblaydi. Avtsraliyalik ruxshunos K. Byuller xatto bolaning axloki jixatidan o’sishini xam irsiyatga boglaydi. Bola xayotning datslabki kunalaridan boshlab o’zini o’rab olgan muxitning ta’siri otsida o’sadi va ulgayadi.

Malumki bola bir qancha tugma xususiyat va intsinktlar bilan tug’iladi. Bu usulni shartsiz refleks deb ataymiz. Ms: och bo’lsa yig’laydi, yorugni sezadi, tovushga qaraydi, issikka va sovukka munosabatini bildiradi. Ammo bu xil xususiyatlar xayvonlarga xam taaluqlidir.

Ayni vaktda bolaga insonlarga xos xususiyat xam irsiyat yo’li bilan tugma utadi. (aqliy va jismoniy mexnat qilish va shu x.) Ammo bo’lar tugma imkoniyatlar bo’lib, ularning rivojlanishi uchun inson bolasi insoniy muxitda, odamlar yashab, ular bilan aloqada bo’lishi kerak. CHunki inson biologik mavjudot sifatidagina e’mas, balki ijtimoiy mavjudot sifatida rivojlanadi va kamolatga etadi. Demak shu yo’l bilan utgan axolining o’sishi kamol topishi uchun aqliy faoliyat, shart sharoit bo’lishi kerak.