Guruh talabasi nurmamatova munisaning

Yaxshiga  yondash,  yomondan  qoch;  Bekorchidan  xudo  bezor; 

So'rashdan  uyalma,  bilmaslikdan  uyal;  Ochko'z  -  molga  qul,  saxiy- 

elga hokim  kabi maqollarda vositali to’ldiruvchilar ishtirok etgan. 

 

Gapning  biror  bo'lagini  aniqlab  kelgan  ikkinchi  darajali  bo'lak 

aniqlovchi  deyiladi.Aniqlovchi  qanday?  qaysi?  nechanchi?  qancha? 

nechta?  kimning?  nimaning?  so'roqlaridan  biriga  javob  bo'ladi. 

Aniqlovchi  aniqlagan  (bog'langan)  bo'lak  aniqlanmish  hisoblanadi. 

Aniqlovchi narsa-buyumning rang-tusi, mazasi, hajmi, kim yoki nimaga 

qarashliligini bildiradi. 

Aniqlovchi ega, ot kesim, to'ldiruvchi va holga bog'lanadi: Bahaybat 

samolyot (ega) yerga ohista qo'ndi. Salimjon-a'lochi o'quvchi (ot kesim). 

---

Ilg'or ishchilarga (to'ldiruvchi) mukofotlar topshirildi. Mehnat faxriylari 

bilan  yangi  bog'da  (hol)  uchrashdik.  Aniqlovchilarning  bir  xili  narsa-

buyumning belgisi (rangi, miqdori, mazasi, hajmi)ni bildirsa, boshqa xili 

narsa-buyumning  kimga  yoki  nimaga  qarashliligini  bildiradi.  Shunga 

ko'ra, aniqlovchilar ikkiga bo'linadi:  

1) sifatlovchi aniqlovchi;  

2) qaratqichli aniqlovchi.  

Misol: Yangi (sifatlovchi aniqlovchi) binolar qishloqning (qaratqichli 

aniqlovchi) husniga husn qo'shmoqda. (Sh.R.)  

Gapda  shaxs  yoki  narsa-buyumning  belgi-xususiyati,  hajmi,  shakli, 

maza-ta'mi,  rang-tusi,  miqdori,  tartibi  kabi  ma'nolarni  anglatadigan 

aniqlovchi sifatlovchi aniqlovchi deyiladi. Sifatlovchi bog'lanib kelgan 

so'z  sifatlanmish  deb  ataladi:  Mustaqil  O'zbekiston,  qizil  gul,  mohir 

qo'llar, qo'shni hovli, kuzgi bug'doy, uzoqdagi do'st, temir eshik kabi.  

 

O’zbek  xalq  maqollarida  sifatlovchi  aniqlovchilar  quyidagi  so'z 

turkumlari bilan ifodalanadi:  

1.  sifat bilan: Yaxshi o'g'il otga mindirar, yomon o'g'il otdan indirar.  

2.  ot bilan: O’z uyim-o’lan to’shagim; 

3.  sifatdosh bilan: Qolgan ishga qor yog’ar; 

 

Gapning  biror  shaxs  yoki  narsa-buyumga  qarashliligini,xosligini 

bildirgan  bo'lagi  qaratqichli  aniqlovchi  deyiladi.  Aniqlovchining  bu 

---

turi  qaratqich  kelishigidagi  so'zlar  bilan  ifodalanadi.  Qaratqichli 

aniqlovchilar  tobelangan  so'z  (bo'lak)  qaralmish  hisoblanadi.  Qaratqich 

aniqlovchili  so'z  birikmalarining  asosiy  belgisi  hokim  so'zning  egalik 

qo'shimchalari  bilan  (ko'pincha,  III  shaxs  birlik  sondagi  -i,  -si 

qo'shimchasi  bilan)  kelishini  talab  qilishidadir:  maktabimizning  binosi, 

hunar  maktabi.  Qaratqichli  aniqlovchilar  qaralmish  bilan  munosabatga 

kirishganda turlicha shakllanadi:  

1) qaratqich va qaralmish belgili keladi (daraxtning bargi);  

2) qaratqich belgisiz, qaralmish belgili keladi (direktor xonasi);  

3)  qaratqich  va  qaralmish  belgisiz  qo'llanadi  (o'rik  danak,  yong'oq 

mag'iz).  Ayrim  vaqtda qaratqich  belgili,  qaralmish  belgisiz  kelishi ham 

mumkin (bizning qishloq).  

Maqollarda  qaratqichli  aniqlovchi  quyidagi  so'z  turkumlari  bilan 

ifodalanadi:  

1) ot bilan: Kishi yurtida shoh bo’lguncha,o’z yurtingda gado bo’l; 

2) otlashgan  sifat  bilan:  Yaxshining  yaxshiligi  tegar  har  yerda, 

yomonning yomonligi tegar tor yerda; 

3) olmosh bilan: O’z uyim-o’lan to’shagim; 

4) otlashgan  sifatdosh  bilan:  So'raganning  bir  yuzi  qora,