Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

Google, Facebook, Twitter, Apple, 
Microsoft 
va shunga o‘xshash kompaniyalarni markazlashgan, demak, adovatli 
(dushmanlik ruhidagi) strukturalar deb hisoblashga moyil bo‘lgan bir paytdabaribir 
shuni yoddan chiqarmaslik kerakki, qachonlardir ular ham hech kimga ma’lum 
bo‘lmagan startaplar g‘oyalari tufayli radikal kompaniyalarga aylanishlari 
mumkin. To‘g‘ri tashkil qilingan yuridik tizim tufayli, kriptovalyutalar asosidagi 
bunday startaplar rivojlanishi va foyda olishi mumkin bo‘ladi. Natijada dunyo 
ishonch hosil qilinishi oqibatida yaxshi tomonga o‘zgaradi. Agar siyosiy va 
huquqiy 
tizimlar 
innovatsiyalarni 
qo‘llab-quvvatlash 
va 
raqobatni 
rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lmaganida edi, bunday kompaniyalarda 
ularning bozoriga yetakchilikka da’vogarlik qilayotgan media va kommunikatsion 
gigantlaridan g‘olib chiqish uchun hech qanday imkoniyat qolmagan bo‘lar edidi. 
Agar bitkoinni uning sodiq tarafdorlari o‘zgarishlarning inqilobiy, global 
harakatlantiruvchi kuchga aylantirish istagida bo‘lsalar, dastlab, aftidan, uning bir 
nechta tadrijiy rivojlanish bosqichidan o‘tishi kutishlariga to’g’ri keladi. 
Birinchidan, uning nufuziga 
SilkRoad 
va 
Mt.Gox
saytlari bilan bog‘liq voqea 

---

178 
asoratlari ham ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun ko‘pchilik odamlar butun boshli 
g‘oyani boshdan oxirigacha aldov deb hisoblaydilar. Yo‘q deganda, odamlar 
kriptovalyutalar bilan operatsiyalar havfsiz ekanlgi va kutilmagan moliyaviy 
yo‘qotishlarga olib kelmasligini his qilishlari lozim. Biroq, hozirgi paytda ular 
bunga hatto yaqinlashmaganlar ham. 2014 yil o‘rtalarida o‘tkazilgan so‘rovning 
ko‘rsatishicha, AQSH fuqarolarining faqat yarmigina bitkoin nima ekanligini 
biladi, atigi 3%ga yaqini undan foydalangan, 65%i esa undan foydalanish ehtimoli 
pastligini aytgan. Kriptovalyutalarga ishonch hosil qilish uchun, Rikki Rikardo 
Lyusiga aytganidek, odamlar unga ishonishni boshlagunga qadar ularga 
nimalarnidir tushuntirishiga to‘g‘ri keladi. Ikkinchidan, agar bitkoin haqiqatda 
yetakchi valyutaga aylanganida, u dunyo fuqarolarining katta qismini larzaga 
keltiradigan iqtisodiy kuchlarni hosil qila olgan bo‘lar edi. Yangi kriptotangalar 
«ishlab topilishi» va ularning umumiy soni 21 millionga yetishi bilan bitkoin 
deflyasion valyutaga aylanadi. Bizning global iqtisodiyot hozirgi holatida 
inflyasion valyutalarga asoslanadi. Bitkoynchilarshuni to‘g‘ri ko‘rsatishadiki, bu 
binoyidek miqdorda jamg‘armaga ega bo‘lgan istalgan kishi uchun vayron 
qiladigan samaraga ega bo‘lishi mumkin, chunki bu to‘plangan dollar va evro vaqt 
o‘tishi bilan o‘z qiymatini yo‘qotishini anglatadi. Lekin hech bo‘lmaganda 
iqtisodiy inqiroz davrida an’anaviy qog‘oz pullar ularning cheklanmagan emissiya 
qilish imkoniyati bilan markaziy banklarga ularni foydali bo‘ladigan darajadagi 
hajmda chop etishga, shu tariqa kredit uchun yo‘l ochib berish va yangi ish 
o‘rinlari yaratishga imkon beradi. Ular bilan taqqoslaganda bitkoin bunday 
vaziyatda katta qoshiqdagi kanakunjut yog‘iga aylanadi. Ayrim bitkoin 
himoyachilari ta’kidlaydilarki, biz bu dorini qabul qilmaydigan bo‘lardik, chunki 
bizni mas’uliyatsiz va hech kimga hisobot bermaydigan markaziy banklar, 
shuningdek, faqat o‘z manfaatlari haqida qayg‘uradigan moliyaviy muassasalar 
jalb qiladigan barcha moliyaviy inqirozlar to‘xtagan bo‘lardi. Lekin buni 
isbotlashning imkoni yo‘q. Kreditga va kuchli monetar nazoratga asoslangan holda 
ishlaydigan global iqtisodiyot uchun bunday tizim katta ziyon etkazgan bo‘lar edi, 
ayniqsa, u tegishli tayyorgarliksiz joriy qilingan bo‘lsa. Uchinchidan, orada 

---

179 
raqobat degan muammo ham bor,