Guljamol asqarova she’rlarida ayol ruhiyatini namoyon etuvchi grammatik vositalar

Injalik bor qizning nozida,
Ishq shivirlar yigit rozida,
Kuylang faqat sevgi sozida,
Bahor keldi axir olamga.
Yuqoridagi she’riy ‘archada injalik affiksatsiya usuli bilan hosil qilingan, ayolning ruhiy tuyg’ulari doimo yashirin bo’lganini shoira she’rlarida ko’p o’rinlarida qistarib o’tadi.
Va yana angladim, his etdim bugun,
Yuragim Siz bilan omonligini.
O’zingiz ham anglab qolarsiz, bir kun,
Sizsizlik naqadar yomonligini...
She’riy parchada ajratib ko’rsatilgan so’zlarda ruhiy holat ifodalangan. “Siz” leksemasida ayolning oshig’i yoki yoriga nisbatan hurmat ifodalangan, shu sababli bosh harf bilan yozilgan. Omon+lik, siz+siz+lik, yomon+lik affiksatsiya usuli bilan yasalgan grammatik vositalar kontekstda ruhiy holatni ifodalashga xizmat qilgan.
Xushhol, xushnud, xurram tojik tilidan o’zlashgan affiksatorlar,biroq ba’zi manbaalarda bu preffikslar kom’ozitsiya usulidagi grammatik vositalar degan ma’lumotlar uchraydi.
Ichki fleksiya so’zning o’zagi ichida unlilarning o’zgarishi yoki tovushning yo’qolishi. Turli grammatik vositalarni hosil qilishda va yangi so’zlar yasashda ichki fleksiya ishtirok etadi. Ichki fleksiya tashqi fleksiyadan, ya’ni so’z o’zagining oxiridagi grammatik ko’rsatkichlardan, masalan, son va kelishik kategoriyalari qo’shimchalaridan farq qiladi. Ichki fleksiya semit tillariga, xususan, arab tiliga xosdir. Masalan, k-t-b o’zagidan (“yozmoq”) ichki fleksiya vositasida kataba (“u yozdi”), kutuba (“u yozilgan”), kotibun (“yozuvchi”, “hattot”), kitabun (“yozilgan”). Ichki fleksiya yordamida kelishik shakllari yasaladi. Rus tili ichki fleksiyaga boy bo’lib, unda unlilarning almashinuvi ko’’ uchraydi. Masalan, lejatь, lyoja, lojitьsя, хoditь, хojdenie, хod, хodяchiy kabi.Mazkur usuldan grammatik vositalar hosil qilingan fleksiya hodisasi shoira she’riyatida kam, shuningdek, ular ruhiy holat ifodalamaydi. O’z tilini unutgan xalqning
Bog’larida o’sgan gullarin
Chirmab uxlar zaharli ilon.
O’z tilini unutgan xalqning
Osmonida ‘orlamas quyosh —
Nur o’rnida to’kiladi tosh.
O’z tilini unutgan xalqning
Uyqusida aslo orom yo’q —
Tegib turar kuragiga o’q.
O’z tilini unutgan xalqning
Mozorida ajdodlar qabri
Uzra qo’yar bolalar tikan.
Kamolotga(ot) intilmagan(fe’l) xalq(ot) xalq(ot) emas(to’liqsiz fe’l). Xalqni(ot) aldab bo’lmaydi(fe’l). Xalq(ot) hamma narsani(olmosh) biladi(fe’l). Millatni(ot) sevmoqlik(ot) — baxt(ot), kurashib(fe’l) yashamoq(fe’l) — saodat(ot). Ma’rifatli(sifat) xalqlarning(ot) haqiqiy(sifat) jasorati(ot) Vatan(ot) yo‘lida(ot) qurbon bo’lishga(fe’l) tayyor(sifat) ekanliklarida(to’liqsiz fe’l) aks etadi(fe’l). Kimning(olmosh) ishi(ot) bo’lsa aqliga(ot) ‘ayvand(bo’lsa ‘ayvand – fe’l), hayotda(ot) hech qachon(olmosh) u(olmosh) yemaydi ‘and(fe’l). So’zni(ot) ko’nguldan(ot) chiqarmaguncha(fe’l) tilga keltirma(fe’l) va(bog’lovchi) har nekim(olmosh) ko’ngulda(ot) bor(modal so’z) — tilga urma(fe’l). Bilim(ot), ma’rifat(ot), albatta(modal so’z), yaxshi(sifat) axloq(ot) bilan(ko’makchi) bezatilmog’i(fe’l) lozim(modal so’z). Bilim(ot) qaytarish(fe’l) va(bog’lovchi) takrorlash(fe’l) mevasidir(ot). Ilm(ot) qog’ozga(ot) chizish(fe’l) va(bog’lovchi) yozish(fe’l) bilan(ko’makchi) emas(to’liqsiz fe’l), balki(bog’lovchi) uqmoq(fe’l) va(bog’lovchi) o’qimoq(fe’l) bilandir(ko’makchi).
O’z(olmosh) tilini(ot) unutgan(fe’l) xalqning(ot)
Bog’larida(ot) o’sgan(fe’l) gullarin(ot)
Chirmab(fe’l) uxlar(fe’l) zaharli(sifat) ilon(ot).
O’z(olmosh) tilini(ot) unutgan(fe’l) xalqning(ot)
Osmonida(ot) ‘orlamas(fe’l) quyosh(ot) —
Nur(ot) o’rnida(ot) to’kiladi(fe’l) tosh(ot).
O’z(olmosh) tilini(ot) unutgan(fe’l) xalqning(ot)
Uyqusida(ot) aslo(yuklama) orom(ot) yo’q(modal so’z) —
Tegib turar(fe’l) kuragiga(ot) o’q(ot).
O’z tilini unutgan xalqning
Mozorida(ot) ajdodlar(ot) qabri(ot)
Uzra(ko’makchi) qo’yar(fe’l) bolalar(ot) tikan(ot).