Гулистон давлат университети

6.3. ХОЗИРГИ ДАВРДА ОИЛА РИВОЖИДАГИ СОЦИАЛ 
ХУСУСИЯТЛАР. 
 
“Щозирги вақтда оиланинг хақиқий моддий ащволини, уларнинг 
маънавий ва маданий қизиқишларини мащалладан кЎра яхшироқ биладиган 
бошқа тузилма йЎқ, шунинг учун щозирда оила социологияси мащалла 
доирасида кенгроқ Ўрганилмо\и зарур. Бозор муносабатлари барчани тобора 
чуқурроқ Ўз доирасига тортаётган экан, бу щолат оилавий муносабатларга 
щам Ўз таъсирини Ўтказмай қолмайди албатта. Оиланинг ишга яроқли 
бЎлган барча аъзолари тирикчилик билан банд бЎлиб, болалар Ўз щолига 
ташланиб қЎйилаётгани щам хақиқатдир. Ана шундай вазиятларда 
мащаллаларнинг ролини, масъулиятини ошириш тЎ\рисидаги даъват ва 
тегишли фармойишлар, оилалардаги муаммоларни кенг жамоатчилик 
муаммолари сифатида қабул қилиниши давр тақозоси эканлигидан далолат 
беради. Болалар жамиятнинг келажаги эканлиги эътироф этилар экан, 
уларнинг тарбияси учун шу жамиятнинг щар бир аъзоси масъул эканлигини 
эътиборга олган щолда, энг аввало оила Ўз фарзандининг тарбияси, унинг 
келажаги, жамият олдидаги бурчини англаб етишида жавобгар эканлигини 
таъкидлаш билан унинг зиммасига энг о\ир масъулият тушишини англаб 
етиб, Ўз функционал вазифасига содиқ щолда жамият тараққиёти билан 
бирга ривожланиб бориши талаб этилади. 
“Фарзандларингизни иззат-икром қилиш билан бирга, ащлоқ-одобини 
щам яхшилангизлар”, - дейилади хадисларда. Фарзанд - хаётниг гули. 
Дарщақиқат, одобли фарзанд билан хаётимиз файзлидир. Бироқ, 
фарзандларимиз хатти-щаракатида щам гощо нуқсонлар кЎзга ташланади, 
уларни Ўз вақтида олдини олиб, бартараф этмаслик гунощ ишларга олиб 
боради. Шунинг учун оилада фарзандларимизга хадис намуналарини 
уқтириб боришимиз щам фойдадан щоли эмас. 
Педогогика фани атамасида “тарбияси қийин” деган тушунча мавжуд. 
Бу тушунча одатда шЎх ва қайсар Ўқувчиларга нисбатан ишлатилади. 
Шунингдек, тарбияси о\ир болалар қаторига Ўзбошимча, хатто безори 
болалар ва зараркунанда даражасига тушиб қолган Ўсмирлар щам киради: 
уларни тарбиялаш, хаётида хақиқий тЎ\ри йЎлга солиб юбориш осон иш 
эмас албатта. Бироқ, астойдил, эътиқод ва фидойилик кЎрсатиб, ижтимоий 
фанлар қонуниятларига суяниб, бу о\ир ва машаққатли ишда муваффақиятга 
эришадиган тарбиячи-мураббийлар щам йЎқ эмас. 
Бола рущияти ва маданиятининг нуқсонларини Ўз вақтида пайқаб, 
уларни бартараф этиш тадбирларини излаш ва мощирона иш юритиб, 
тарбиявий таъсир кЎрсатиб, шубхасиз, самарали натижаларга эришиш 
мумкин. Бунинг учун рущият ва педагогика фанларининг ютуқларига 

---

57 
суянган щолда оилаларда, ота-оналар университетлари ишларини 
жонлантирган щолда, бу вазифага мутасадди бЎлган мутащассисларнинг 
масъулятини ошириш талаб этилади. 
Оила аъзолари Ўртасида нутқ одоби масаласи щам \оят мущим 
ащамиятга эгадир. Бироқ, бу ишни амалга оширишда, биринчи галда ота-
оналарнинг Ўзлари намуна кЎрсатиб, соф она тилида сЎзлашлари лозим. 
Маълумки, “сен” ва “сиз” сЎзлари щам бир о\издан чиқади. Айниқса, Ўзбек 
келинининг щуш одоби, мещнатсеварлиги, уддабурон ва чаққонлиги, 
сарамжон-саришталиги хусусиятлари билан щаммада щавас уй\отибгина 
қолмай, ширин сЎз, щушмуомала, ёқимтойлик фазилатлари билан хонадонга 
нур ё\дирадилар. Балиқ сув билан тирик деганларидек, одам-одам билан 
хаётдир. Бунинг асил маъносида одамларнинг Ўзаро мулоқотидаги алоқа 
қуролининг ижтимоий сифатлари ётади. БЎлажак оила вакиллари, булар 
фарзандлар экан, уларнинг келгусида қандай оила қуришлари, қандай оила 
эгаси-ю, қандай уй бекаси бЎлиши, улар Ўсиб-унаётган оиласида 
шаклланади. “Қуш уясида кЎрганини қилади”, - деган нақл бежиз эмас. 
Оиладаги анъаналар, удумлар асирлар оша давом этаверади. Ундаги яхши ва 
ёмон фазилатлар, щамда иллатлар келгуси авлодлар хаётида Ўз аксини 
топади. Шунинг учун, иложи борича оилада ижобий щислатларни кенгроқ 
шакллантириб, нуқсонларни бартараф этиб борилиши ота-онанинг ва 
оиладаги бошқа кекса авлодларнинг жамият олдидаги жиддий бурчи 
щисобланади.
Оилада боланинг китобхонлигини уюштириш щам жиддий ащамиятга 
эга бЎлиб, уни қуйидагича амалга ошириш мумкин: 
1.Щар қайси ёшдаги болалар учун бадиий асарларни тЎ\ри танлаш ва 
олиб бериш. 
2.Маълум тартиб асосида бадиий китобларни Ўқиш учун вақт щамда 
шароитни белгилаш. 
3.Бадиий асарларнинг тарбиявий томонидан таъсир кЎрсатадиганларини 
танлаш ва керакли адабиётларни тЎплаб, оила кутубхонасини ташкил 
этиш. 
4.Болалар китобхонлигини бо\ча ва мактаб билан щамкорликда 
уюштириш. Бунда услубчилар ва синф ращбарлари билан доимий 
алоқа Ўрнатиб боланинг тарбияси билан мунтазам равишда қизиқиб 
туриш керак. 
5.Оилада болалар китобхонлигини оширишда (уюштириш) турли щил 
усуллардан фойдаланиш (Тажриба ва кузатиш , сущбат, ифодали Ўқиш, 
щикоя, бащс-мунозара) яхши самара беришини кЎрсатади. 
Юқорида айтиб Ўтганимиздек, оилада тарбияга катта ащамият бериш 
керак. Оила аъзолари бир-бирлари билан қандай муомалада бЎлсалар, шу 
мущит қоби\идаги Ўспиринларда щам щудди шундай ва уларга хос хулқ-
атворлар намоён бЎла бошлайди. Оила хонтахтаси атрофида Ўтириб, турли 
мавзуларда мулощазалар юритиш, мураккаб муаммоларни щал қилиш 
борасидаги атрофлича етарли бащслар, шубщасиз, йигит-қизлар ақл-

---

58 
заковатининг Ўсишида, уларнинг ақл-камолотида туртки вазифасини 
бажаради. 
Оилавий турмуш бу буюк щаёт мактабидир, унда эр-хотин бир-
бирини тарбиялайди, бири иккинчисидан Ўрганади, Ўзидаги камчиликларни 
пайқайди ва бартараф эта боради. Ана шу камчиликларга бардош берган 
оилагина бахтли бЎла олади. Оила қуришдан асосий мақсад фарзанд 
кЎришдир, авлодлар давомийлигини давом эттириш, жамият манфаати 
йЎлида щормай-толмай мещнат қилишдан иборатдир. 
Эр ила хотуннинг қонуний суратда бирга яшаб, бир вужуд 
бЎлишларидан оила ташкил бЎлур. Эр Ўзи учун бир хотун танлаб, дунёда 
бЎлган тириклигида, шодлигу - қай\усида, щар бир яхши-ёмон кунида 
суянчиқ бЎладиган, жонига рохат бахш этадиган бир сирдош топур. Хотун 
одам боласида бЎл\он хулқларни гЎзаллаштирурки, бунга сабаб қаттиқ 
кЎнгилларни юмшатувчи, инсонларни жонвор эмас, инсон этувчи бир қут 
бЎлганидандир. Зеро дЎстлик ва яқинлик каби нарсалар нақадар мустащкам 
бЎлса-да, оила ташкил этишдан қудратлироқ эмас. (ХАДИС, 9-бет). 
Оила қуришдан олдин, унинг инқилоби ва истиқболи устида Ўйламоқ 
оқилларнинг иши. Аксинча, баъзилар аввал турмуш қуриб, кейин пушаймон 
қила бошлайдилар. “Эр ва хотиннинг бир-бирига бЎлган мещру-вафоси 
бизга боболаримиздан қолган бебащо меросдир. ” 
Никощ муносабатларини, ёл\из яшовчиларни, оилавий бузилиш 
сабабларини Ўрганиш жамият ижтимоий таркибини ижобий ривожланишида 
катта ащамият касб этади. Шундай экан, оила ва никощ муносабатлари 
нафақат эр-хотиннинг Ўртасидаги шахсий, балки ижтимоий, умумбашарий 
ащамиятга щам эгадир. Оила нафақат эру-хотин иттифоқи, балки 
жамиятнинг асосий бЎ\инидир, республикамизда Ўтган 1998-йилнинг 
“Оила” йили деб эълон қилиниши ва шу муносабат билан бир қатор 
тадбирларнинг амалга ошира бошланганлиги бунинг яққол далилидир.