Гулистон давлат университети

 
Жамиятнинг ижтимоий таркибига таъсир Ўтказувчи энг мущим 
кЎрсаткичлар. 
1. Даромадлар тақсимланишидаги Ўзгариш. 
2. Иқтисодий мақом ва профиссионал-таълим савияси билан бо\лиқ ижтимоий 
қатламларнинг жамият қатламлашув таркибида жойлашув таркибининг 
Ўзгариши. 
3. Ижтимоий қатламлашувнинг қуий ва юқори қатламларида ижтимоий 
щаракатчанлик миқёсларининг Ўзгариши. 
Ўтиш даврининг дастлабки босқичида содир бЎлаётган Ўзгаришлардан ютиб 
чиққанларга нисбатан ма\луб бЎлганлар кЎпроқбЎлиб чиқади. Шунингучун 
жамиятнинг ижтимоий табақалашувида содир бЎлувчи мойилларни тушуниш 
давлатнинг тЎ\ри ижтимоий сиёсатини ишлаб-чиқишининг зарурий шартидир. 
Инсон тараққиёти тЎ\рисида щисобот. Т.: Ўзбекистон, 1997, 43-бет. 
“Ўзбекистонда, деб таъкидлайди Республикамиз Президенти 
И.А.Каримов, унинг ери, табиатига, бу ерда яшаётган халқларга мущаббат, 
Ўлканинг тарихи, маданияти, анъаналарини теран билиб олишга интилиш 
республиканинг қудрати ва ютуқларидан фахирланиш, халқимиз қисматига 
тушган қийинчиликлар учун қай\уриш кЎп миллатли Ўзбек жамиятининг 
мущим жипслаштирувчи асоси щисобланади”. 
Республикамиз жамияти ижтимоий таркиби назарияси щозирча ишлаб 
чиқилгани йЎқ. Мустақил Ўзбекистон жамиятининг эртанги кун ижтимоий 
иқтисодий тузумига бугун асос солинмоқда. Шунинг учун жамият ижтимоий 
таркибини Ўрганиш реал щаётимизни, кундалик турмушни янада тЎлароқ 
билишга хизмат қилади. 
Жамиятнинг ижтимоий таркибида ижтимоий-синфий муносабатлар 
щам мущим Ўрин тутади. Ўтган давирда асосан, икки синф - ишчилар ва 
дщқонлар синфи ва интеллигенция қатлами мавжуд деб кЎрсатилиб, жамият 
ижтимоий таркибидаги бошқа гурущларнинг ащамияти мутлақо тилга 

---

50 
олинмас эди. Ишчилар синфи кЎп қиррали ижтимоий бирлик щисобланади. 
Унинг ички таркиби демографик (жинси, ёши билан), профессионал - 
тайёргарлиги билан (мещнатнинг мазмуни ва характери билан), щудудий 
(ижтимоий щудудий бирлик билан), этник (миллий фарқи) ва маданий 
маълумоти билан фарқ қилувчи таркибий тузилишга эга. 
Щозирда Ўзбекистон давлати миқёсида миллий ишчилар синфининг 
таркиб топиши учун шарт - шароит яратилмоқда. Жащон талабларига жавоб 
бера оладиган мащсулотлар ишлаб чиқариш учун моддий замин 
тайёрланмоқда. Чет эл фирмалари билан қЎшма корхоналар яратилмоқда. 
Яқин келажакда юқори технологияга асосланган саноат ишлаб чиқаришнинг 
малакали ишчи-инженерлар шакилланади. 
Мамлакатимиз қишлоқ хЎжалити сощасида банд бЎлган дещқонлар 
щам ижтимоий таркибда синф сифатида Ўрин тутади. Дещқонлар синфи 
ичида щам табақаланиш жараёни тез суръатлар билан бормоқда. Уларнинг 
такибида ишбилармон, тадбиркор фермер хЎжаликлари пайдо бЎлди. 
Ижарачилар гурущи щам борган сари қишлоқ хЎжалигида мущим ащамият 
касб этмоқда. 
Жамият ижтимоий таркибида зиёлилар қатлами щам салмоқли Ўрин 
тутади. Интеллегенция ақлий мещнат мутахассислари бЎлиб, ижтимоий 
профессионал гурущлардан иборат бЎлади. 
Зиёлилар таркибини яна шащар ва қишлоқ ижтимоий бандлик 
сощалари бЎйича мещнатнинг ижодий характери даражаси билан, малака ва 
бошқа жихаталри билан фарқлаш мумкин. 
Яқин Ўтмишимизда содир бЎлган Фар\она, Андижон, Ўзган, 
Тошкентдаги 16 февраль воқеалари қайта такрорланмаслиги учун, 
Ўзбекистонда 
бундан 
кейин 
щам 
миллатлараро 
щамдЎстликни 
ривожлантириш Ўзаро ащил бир оила бЎлиб яшаш талаб этилади. 
Мустақил Ўзбекистонда бозор муносабатларининг таркиб топиб 
бориши, хусусий ва бошқа мулк шакилларини қонуний деб эълон қилиниши 
билан кишиларнинг ижтимоий гурущларнинг фаоллиги ошмоқда. Щар бир 
киши Ўзидаги қобилият, омилкорлиги, тадбиркорлиги ва ишбилармонлиги 
билан ижтимоий тараққиёт қЎламига таъсир кЎрсатишга имкон ту\илди. 
Ижтимоий таркибда щудудий йЎналиш щам мавжуд бЎлиб, у минтақавий, 
вилоят, шащар, қишлоқ, мащалла каби щудудий бирикмаларни Ўз ичига 
олади.Бу таркибий бирликда айрим олинган щудуд доирасида социологик 
тадқиқот олиб бориш талаб қилинади. СЎнги йилларда бу масалага жиддий 
қаралмоқда. Айниқса шащар, қишлоқ, мащаллага ойид муаммоларни 
Ўрганиш зарурияти ортмоқда. 
Президентимиз И.А. каримов таъкидлаб Ўтканларидек “Ўз-Ўзини 
бошқаришнинг щалқимиз анъаналри ва қадриятларига жуда хос бЎлган 
усули-мащалалар тизими сЎнги йилларда жуда катта нуфузга эга бЎлиб, 
бормоқда... энг адолатли ижтимоий шароит, вазият фақат мащалада бЎлиши 
мумкин. Щар бир корхона, хеч бир давлат идораси бу борада тенглаша 
олмайди. Щозирги кунда республикамизда “мащаллалар фаолияти, олиб 
борилаётган ишлар ижобий натижалар бермоқда “Мащалланг - ота-онанг” 

---

51 
шиори остида кЎпгина ишлар қилинмоқда. Ёшлар тарбиясида мащалланинг 
Ўрни катта ащамиятга эга. Мащаллачилик анъаналаримиз кенг 
ривожланмоқда. КЎпгина янги-янги мащаллалар ташкил қилинмоқда. 
Мащаллаларда “Гузар”лар ташкил қилняпти. Щар бир мащаллани мащалла 
оқсоқоллари бошқармоқда. 
Жамият ижтимоий таркибида щар бир шахс қайси ижтимоий гурущга 
ва ундаги худудий, тармоқ ва ижтимоий мавқеи йЎналишига мансублиги 
билан характерланади. Булардан ташқари яна шахс жинси, ёш жищати, 
оммавий ащволи, ижтимоий келиб чиқиши, миллий мансублиги, маълумоти, 
илмий даражаси каби параметрлар билан щам Ўрганилади. 
Щозирги бозор муносабатларига Ўтиш даврининг иқтисодий 
қийинчиликлари ижтимоий гурущ ва айрим шахслар қанчалик моддий 
имкониятга эгалиги, жам\арма мабла\и миқдори қанчалик моддий 
имкониятга эгалиги каби томонларини Ўрганишни щам талаб этади.