|
7.3. Жамият ва давлатнинг социал мощияти.
Жамият - кишиларнинг щаётий фаолиятининг тарихий ривожланиш
шакли бЎлиб, Ўз тузилиши жищатидан мураккаб тизимни ташкил қилади.
Бизнинг щозирда яшаб турган жамиятимизнинг социал тизимнинг муайян
конкрет шакли сифатида, унинг функционал ва ривожланиш қонуниятини,
щар бир бЎлакчаларнинг Ўзига хос томонларини, Ўзаро муносабатларини
илмий жищатдан Ўрганиб, тЎ\ри бошқариш мущим ащамиятга эгадир.
Чунки, Ўз вақтида кейинги оқибати олдиндан социологик асосда тащлил
қилинмаган ва олди олинмаган нуқсонлар жамият тараққиётига салбий
асоратлар
қолдиради.
Социология
тарихда
жамият-Ўз
ижтимоий
эщтиёжларини қондирувчи кишилар бирлиги сифатида тушунилган. Шу
билан бирга, жамият айрим ижтимоий бирлиги эмас, балки ижтимоий
муносабатлар мажмуаси щамдир. Социология жамият тЎ\рисидаги таълимот
бЎлиб, ижтимоий тизимлар ривожланиши ва функционал қонунятлари,
харакатлантирувчи кучларни Ўрганувчи фандир. У турли ижтимоий
ходисалар, жамият ва табиат Ўртасидаги алоқадорликни, шунингдек, шахс
кишиларнинг ижтимоий щулқи, унинг элементлари ва ривожланиш
қонуниятларини Ўрганади. Щозирча жамият щаётини социологик жищатдан
тадқиқ қилиш асосан, икки йЎналишда ривожланиб келди. Биринчи
йЎналиш
О.Контдан
француз
социологи
Э.Дюркгейм
орқали
ривожлантирилган америкалик социолог Т.Парсонсларнинг социологик
таълимоти. Бу йЎналишда ижтимоий тизим Ўзгариши ташқи кучлар таъсири
орқали тушунтирилиб, кЎпроқ психологик омилларга эътибор берилган.
Иккинчи йЎналиш: марксистик социологик таълимот бЎлиб, унда ижтимоий
тизим ички зиддиятлар асосида ички куч таъсири орқали тушунтирилиб,
материалистик мощиятга эга бЎлган моддий муносабатларнинг белгиловчи
ролига асосий эътибор қаратилган. Щар икки таълимот щам жамият щаётида
мущим белгиларни Ўзида мужассамлаштирган.
Социологик амалиёт функционал Ўзгаришларсиз, эволюциясиз,
революция тушунчаси билан, функционал муносабатлар тащлилисиз
73
ижтимоий тизимлар ривожланишини фақат зиддият ва конфликтлар орқали
асослашган уринувчи таълимот жамият щаётини бир томонлама Ўрганишга
олиб келишини кЎрсатмоқда.
Буржуа социологияси номи билан аталган \арб социологик таълимотида
щам Ўзига хос ижобий жищатлар билан бир қаторда, ижтимоий тизимлар
ривожланишининг ички зиддиятли хусусиятларини щисобга олмаслик щам
жамиятни бир томонлама тушунтиришни билдиради.
“Жамият щаётининг индустрлашуви объектив равишда, қайси ижтимоий
тизимлар бЎлишидан қатъий назар, ижтимоий иерархиянинг бир хил
(ягона)типига олиб боради” -деган америка социологларининг фикри хозирча
тарихий ривожланиш амалиётида тасдиқланмоқда.
Жамиятнинг моддий-ишлаб чикариш жараёни социологияда ижтимоий тизим
сифатида олиб қараб Ўрганилади. Моддий ишлаб чиқариш тизими-ижтимоий
щаёт сощаси бЎлиб, кишиларнинг моддий неъматлар ишлаб чиқариш
фаолияти билан бо\лиқ.
Щар қандай ижтимоий жараёнлар инсон фаолияти билан бо\лиқ. Муайян
ижтимоий бирлик сифатида уюшган кишиларнинг катта-катта гурущлари,
синфлар,миллатлар миллий-этник, ижтимоий-демографик,нисбатан кичик
тизимлар: Ўқув-тарбиявий, оила-турмуш ва бошқа гурущлар, ижтимоий
ташкилотлар, бирлашмалар, иттифоқлар-жамиятнинг ижтимоий таркибини
ташқил қилади. Улар тарихий ривожланиш босқичларида турли ижтимоий
асосларда шаклланадилар. Яшаш шароитига, ривожланиш хусусиятларига,
ижтимоий эщтиёжга, мнфаатларга ва муайян мақсадга эга бЎлади. Ижтимоий
тизимлар занжирида турли Ўзига хос халқага эга бЎладилар. Ички ташкилий
тузилиши, характери, функционал ва ривожланиш даражаси, турмуш тарзи,
фаолият шакли ва усуллари билан қадриятлар тизими, норма, \оялари,
қарашлари ва бошқа жищатлари билан Ўзаро фарқ қиладилар. Жамиятнинг
ижтимоий таркибини конкрет тарихий давр кесимида олиб қараш талаб
қилинади, чунки, турли тарихий даврлар ижтимоий таркиби Ўзаро сифат ва
хусусиятлари билан фарқ қилади.
Жамиятнинг ижтимоий таркибини социология жищатидан Ўрганиш уни уч
маънода: умумий, махсус кенг ва хусусий тор маънода олиб қарашни тақозо
этади.
Умумий маънодаги ижтимоий таркиб-жамиятнинг бир бутун таркибини
ташкил қилади. Бу ижтимоий таркибнинг элементи сифатида жамиятнинг
ижтимоий муносабатларига мос тушувчи иқтисодий сиёсати, идеологияси
каби сощалари киради.
Иккинчи, махсус, кенг маънодаги ижтимоий таркибга ижтимоий-тарихий
бирлик муносабатлар киради. Бу таркиб миллий-этник, ижтимоий-
демографик, мутахассислик ва бошқа шу каби кишилар гурущларини Ўз
ичига олади.
Тор маънода ижтимоий таркиб тушунчасига мещнат жамоалари,щудудий
бирлик, нисбатан тез Ўзгарувчан гурущлар киради.
Бозор муносабатларининг таркиб топиши жараёнида Ўзбекистон ижтимоий
таркибида кескин Ўзгаришлар рЎй бермоқда. Бу Ўзгаришларни юқорида
74
кЎрсатилган уч методологик босқич бЎйича социологик тадқиқ қилиш -
асосий масалалардан бири бЎлиб қолмоқда.
Do'stlaringiz bilan baham: |
