Guliston davlat universiteti o. Murodqulov. L. Dehqonova


O’timsiz fe’llardan yasalgan sifatdoshlar



Download 1,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/42
Sana24.06.2021
Hajmi1,22 Mb.
#100408
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   42
Bog'liq
fors tili

O’timsiz fe’llardan yasalgan sifatdoshlar

 

Fe’lning noaniq formasi 

O’tgan zamon negizi  O’tgan zamon sifatdoshi 

نﺩﻤﺁ


   Omadan-kelmoq 

نﺩﻴﺴﺮﺗ  


Tarsidan-

qo’rqmoq 

 

نﺗﺴﺸﻧ


 Neshastan-

o’tirmoq 

  

نﺩﺮﻤ 


Mo’rdan-o’lmoq 

  

نﺗﻔﺮ



  Raftan-bormoq 

نﺗﺸزﮔ


 Go’zashtan-

o’tmoq 


   

ﺩﻤﺁ


Omad 

 

ﺩﻴﺴﺮﺗ 



Tarsid 

 

ﺖﺴﺸﻧ 



Neshast 

 

  



ﺩﺮﻤ

  Mo’rd 


 

ﺖﻔﺮ


    Raft 

ﺖﺸزﮔ


  go’zasht 

 

ﻩﺩﻤﺁ



  Omade-kelgan 

 

ﻩﺩﻴﺴﺮﺗ 



Tarside-qo’rqqan 

ﻪﺗﺴﺸﻧ 


 

Neshaste-o’tirgan 

 

 

ﻩﺩﺮﻤ



 Mo’rde- o’lgan 

ﻪﺗﻔﺮ 


Rafte -borgan 

  

ﻪﺗﺸزﮔ



   Go’zashte-o’tgan 

 

 

         

O’timli fe’llardan yasalgan sifatdoshlar 

Fe’lning noaniq formasi 

O’tgan zamon negizi  O’tgan zamon sifatdoshi 

 

 



نﺩﻨﺍﻮﺨ 

  Xondan-o’qimoq 

 

نﺗﺸﻮﻨ


  Naveshtan-yozmoq 

 

نﺗﺴﺸ 



 Sho’stan-yuvmoq 

  

نﺗﻔﮔ



 Go’ftan-aytmoq 

  

نﺩﻴﺮﺒ 



  Bo’ridan-kesmoq 

 

نﺩﻴﺮﺧ



 Xaridan-sotib olmoq 

 

  



ﺩﻨﺍﻮﺨ

  Xond 


  

ﺖﺸﻮﻨ


   navesht 

  

ﺖﺴﺸ



     sho’st 

  

ﺖﻔﮔ



 go’ft 

 

ﺩﻴﺮﺒ 



   bo’rid 

 

ﺩﻴﺮﺧ



  xarid 

 

ﻩﺩﻨﺍﻮﺨ



Xonde-o’qilgan 

 

ﻪﺗﺸﻮﻨ



  Naveshte-yozilgan 

 

ﻪﺗﺴﺸ



  Sho’sti-yuvilgan 

  

ﻪﺗﻔﮔ



      Go’fte-aytilgan 

   


ﻩﺩﻴﺮﺒ 

  Bo’ride-kesilgan 

   

ﻩﺩﻴﺮﺧ


     Xaride-sotib olingan 

 

Ba’zi fe’llar bir vaqtda ham   o’timli, ham o’timsiz bo’lishi mumkin. Masalan: 



 

 

نﺗﺴﻛﺷ 



       shekastan-sinmoq va sindirmoq 

               

نﺗﺧﻮﻤﺁ 

        omuxtan –o’rganmoq va o’rgatmoq

 

 

 



نﺗﺧﻴﺮ 

         

rixtan- quymoq va quyilmoq 

Bu  fe’llardan    yasalgan  sifatdoshlar  gapning  mazmuniga    qarab  aniq  yoki 

majhul  nisbat ma’nosini anglatishi mumkin. 

 

ﻪﺗﺴﻛﺷ



    shekaste-singgan va  sindirilgan 

 

  



ﻪﺗﺧﻮﻤﺁ

   


omuxte- o’rgangan va o’rgatilgan 

 

  



ﻪﺗﺧﻴﺮ

   


rixte-quygan va  quyilgan 

 

2-savol bo’yicha tushuncha berish 




 

70 


 

O’tgan zamon sifatdoshi gapda: 

1. Aniqlovchi bo’lib keladi 

 

ﻪﺗﺷﺰﮔ   ﻞﺎﺴ



  

sol-e go’zzashte- o’tgan yil 

 

    


ﻪﺗﺴﺸﻧ

  

ﻯﻮﺠﺷﻨﺍﺩ



   doneshju-ye neshaste- o’tirgan talaba 

 

     



ﭙﻨ

ﻪﺗﺨ   ﻯﺎﻬﻛﺍﺮﻮﺨ

      xo’rokho-ye  nopo’xta-  pishirilmagan 

taomlar 


 

 

 



 

 

2.  Ba’zi  bir  sifatdoshlar  otlashib,  otdan  hech  qanday  farq  qilmay,  otga  xos 



bo’lgan  morfologik  belgilarni    qabul  qiladi  va  gapda  ot  bajargan    vazifalarda 

keladi. 


 

 

 



  

ﻩﺩﻴﺩ 


  

dide- ko’rilgan, ko’z 

 

 

ﻪﺗﻔﮔ



  go’fte- aytilgan,so’z,gap 

 

  



ﻪﺗﺸزﮔ

  go’zashte- o’tgan, o’tmish 

 

 

ﻩﺩﺮﻤ



   mo’rde-o’lgan,o’lik 

 

 



Misollar: 

ﻢﺩﺮﻛ    ﻞﻗﻨ   ﻮﺍ   ﻪﺒ    ﺍﺮﺩﻮﺨ   ﻪﺗﺸزﮔ     ﻦﻤ

                      

Man go’zashte-ye xo’dro be u naql kardam 

Men o’z o’tmishimni unga aytib berdim 

 

 



           

ﺩﻤﺁ     ﺶﺷﻮﺨ   ﻦﻤ    ﻪﺗﺸزﮔ    زﺍ 

Az go’zashte-ye man xushash omad 

-Mening o’tmishim unga yoqdi. 

 

3.  O’tgan    zamon    sifatdoshi  ba’zi  otlar  bilan  birikib,    predmetning  belgisini 



bildiruvchi murakkab sifatdosh yasaydi. 

  

ﻩﺪﻮﻣزﺁ ﺮﺎﻛ ﻪﮑﺷزﭙ



   pezeshk-e kor-ozmude-(ish  sinagan)tajribali vrach 

 

   



ﻩﺪﺮﻮﺨ 

 

ﻞﺎﺴ



   

ﻢﺠﺮﺘﻣ 


  mo’tar

jem-e sol-xo’rde- yoshi o’tgan qari tarjimon 

 

   


ﻩﺪﺸزﺒﺴ   ﺖﺨﺮﺪ

  deraxt-e sabz sho’de-ko’kargan daraxt 

 



 

71 


       

ﻩﺪﻴﺴﺮ ﻮﻧ  ﻢﻟﻌﻣ

      mo’allem-e no’u- raside-yangi kelgan muallim 

 

 



ﻪﺗﺴﺮ ﻮﻧ ﻯﺎﻫﺮﻮﺷﻛ

      keshvarho-e    no’u-ro’ste-yangi  mustaqillikka  erishgan 

mamlakatlar 

 

Savol va topshiriqlar:

 

 

1.Fors tilidan o’zbek tiliga tarjima qiling.



 

         

۰

 

ﺕﺴﺍ   ﺪﻧﻤﺸﻧﺍﺪ     ﺪﺮﻤ



   

ﻩﺪﻴﺴﺮ ﻮﻧ  ﻢﻟﻌﻣ

  

         



۰

 

ﺕﺴﺍ



  

ﻩﺪﻮﻣزﺁ ﺮﺎﻛ ﻪﮑﺷزﭙ

           

ﻢﺮﺪﺍﺮﺒ 


         

۰

 



ﺩﻤﺁ     ﺶﺷﻮﺨ   ﻦﻤ    ﻪﺗﺸزﮔ    زﺍ 

          

۰

 

ﻢﺩﺮﻛ    ﻞﻗﻨ   ﻮﺍ   ﻪﺒ    ﺍﺮﺩﻮﺨ   ﻪﺗﺸزﮔ     ﻦﻤ



                      

2.    Fors tiliga tarjima qiling.

 

A) Kitob  o’qiyotgan  qiz mening singlim dir.  



B)O’tgan yili otam o’zi  uchun bitta kastyum-shim sotib  olgan edi. 

       V)Yangi kelgan o’qituvchi  do’stimnig otasi bo’ladi. 

       G) Aytilgan  so’z  otilgan o’q. 

 

3.

ﻰﻠﻌﻔﻤ  ﺕﻔﺻ 

 ishtirokida 5ta gap   yozing. 

 

4.



Olmoq ,  yozmoq bermoq ,ko’rmoq fe’llaridan

 

ﻰﻠﻌﻔﻤ  ﺕﻔﺻ 



yasang 

 

5.

ﻰﻠﻌﻔﻤ  ﺕﻔﺻ 

 ishtirok etgan  forscha  maqollardan misollar 

keltiring. 

 

 



 

 

 



Kerakli adabiyotlar: 

 

1.Abdusamatov M. Fors tili. T. «O’qituvchi». 190-192betlar. 

 

2.Xalilov L. Fors tili. 1992 y T. «O’qituvchi» 42-46 betlar 



3.Dehqonova L. Fors tilida mustaqil ish matnlari. GulDu 2004 yil

 

 



 

 

 

 

 

 


 

72 


 

 

 

 

12-Amaliiy mashg’ulot: 

 

 

Hozirgi zamon sifatdoshi

 .       

ﻰﻠﻋﺎﻔ

        


ﺕﻔﺻ

 

 



 

Asosiy savollar: 

    1.

 Hozirgi zamon sifatdoshi

 

ﻰﻠﻋﺎﻔ


  

ﺕﻔﺻ 

ning yasalishi. 

  

2. 

ﻰﻠﻋﺎﻔ


        

ﺕﻔﺻ 



Hozirgi zamon sifatdoshining gapdagi vazifalari.

 

 

 

 



    

                  



Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: 

ﻰﻠﻋﺎﻔ


        

ﺕﻔﺻ 

sefate foeli ,

 

ﻩﺪﻧﺍ 



 –ande, 

نﺍ

 



on

ﺍ 



o.

 

    . 

 

Dars maqsadi: 

Fors  tilidagi 

ﻰﻠﻋﺎﻔ


   

ﺕﻔﺻ


  haqida  ma’lumot  beriSh    va  uning  yasalishini  

tushintirish. 



Identiv o’quv maqsadlari: 

Fors tilidagi

ﻰﻠﻋﺎﻔ

        


ﺕﻔﺻ  

haqida ma’lumot bera  oladi

.

          

2.Fors tilidagi 

ﻰﻠﻋﺎﻔ

        


ﺕﻔﺻ  

 yordamida gaplar tuza oladi. 

 3. Fors tilidagi fe’llardan

ﻰﻠﻋﺎﻔ


        

ﺕﻔﺻ


yasay oladi

 

 

 

 Ishni bajarish tartibi: 



 

1-savol bo’yicha tushuncha berish: 

 

Hozirgi  zamon  sifatdoshi  hozirgi  zamon  fe’l  negiziga



       

ﻩﺪﻧﺍ 


  –ande  ,       

نﺍ

 



on

ﺍ 



afikslarini qo’shish orqali yasaladi

.  

 

1) 



   

ﻩﺪﻧﺍ


anlde  afiksi  juda  mahsuldor  bo’lib  ,ko’pchilik  fe’llardan  sifatdosh 

yasaydi. 

 

Bu  affiks  orqali  yasalgan  so’zlar  sifatdosh  deb  atalsalar  ham  ,lekin  hozirgi 



zamon  Fors  tilida  o’zlarining  sifatdoshlik  xususiyatlarini  yo’qotib,  asosan  ot 

bo’lib keladilar. Masalan: 




 

73 


 

 

نﺗﺷﻮﻧ 



 

Naveshtan  

       

ﺲﻴﻮ



  

 navis


          

ﺴﻴﻮ



ﻩﺪﻧ

       


 navisande

     


yozuvchi

  

 



 



ﺍﻮ

ﺪﻧ

 



Xondan 

     


ﻥﺍﻮ


      

xon 


           

ﺍﻮ



ﻩﺪﻧﻧ

        


xonande 

        


o’quvchi

  

   



ﻧﻴ



     


Shenidan

     




  

sheno’u


           



ﻩﺪﻧ


 

   


shenavande

         

eshituvchi

  

 



ﻮﺮﻔ

ﻥﺗ



    

fo’ro’xtan 

    

ﺶﻮﺮﻔ 


 

fo’ro’sh


    

  ﺷﻮﺮﻔ


ﻩﺪﻧ

     


 fo’ro’shande

    


sotuvchi 

 

 



        

ﺮﻛ



         

ﺖﻛﺮﺷ

   


sherkat kardan

       


ﻥﻛ

         

ﺖﻛﺮﺷ

   


sherkat kun

  

 



ﻩﺪﻧﻧ


         

ﺖﻛﺮﺷ


   

sherkat  ko’nande

   

-   Ishtirok etuvchi , qatnashuvchi  



 

 

Agar hozirgi zamon fe’l negizi cho’ziq  unli bilan tugagan bo’lsa, ﻩﺪﻧﺍ ande afiksi 



oldidan bir     ﻯ y  orttiriladi Masalan: 

 

     



ﻥﺗﻔﮔ              Go’ftan

     


ﻮﮔ

     


go’ 

       


ﻴﻮﮔ

ﻩﺪﻧ


   

guyande   diktor

  

    


ﻤﻧ



          

 Namudan

        


ﻤﻧ

ﺎ  


namo

     


ﺎﻤﻧ

ﻩﺪﻧ  



  

namoyinande  vakil ,

 

namoyanda 



delegat  

 

 



ﻩﺪﻧﺍ 

Ande  affiksi orqali yasalgan sifatdoshlar  o’z xususiyatlariga ko’ra ot  bo’lib 

kelganliklari uchun otlarga xos bo’lgan butun grammatik belgilarni qabul qiladilar.  

Maslan :                

ﺪﻨﺪﻮﻤﻨ 

ﺖﺎﻘﻶﻤ ﺵﻴﻮﺧ  ﺎﺴﺁ

ﺮ    ﺎﮔﺪﻨﻨﺍﻮﺧ



  ﺎﺒ   ﺎﺘﺴﻛﺒﺰﺍ

  



ﻮﻬﻤﺠ



     



ﺪﻧﺴﻴ



 

 



Navisandegone  jo’mhuriye    O’zbakiston   bo  xonandegon  e    osor  e xish  mo’loqat 

namudand. 

O’zbekiston Respublikasi yozuvchilari o’z asarlari o’quvchilari bilan uchrashdilar .  

 

  2



-savol bo’yicha tushuncha berish: 

 

    



نﺍ

 

on     affiksi ham kammahsul bo’lib sannoqli fe’llardangina sifatdosh yasaydi. 



Bu  affiks  orqali  yasalgan  sifatdoshlar  gapda  Aniqlovchi  va  ravish  holi  vazisida 

keladi. Masalan: 

 

          



نﺍﻮ     ﺐﺁ

    

Ob e ravon    oqar suv  



           نﺍﺪﻨﺧ    ﻞﮔ   Go’l e xandon   xandon gul  

 

 



Bu  ikki misolda   

نﺍﻮ



   ravon va  

نﺍﺪﻨﺧ


   xandon  so’zlari sifatdoshdir      

 

         



ﺪﺷ    

ﻴﺒ



نﻮ     ﻖﺎﻃﻮﺍ     زﺍ     نﺎﻨﻛ      ﮔ

ﻪﻴ    ﻪﭽﺒ



     


 

74 


Bache gerye ko’non az o’toq  birun shud .  

   Bola yig’lab uydan chiqdi  

 

Bu  gaplarda



 

نﺍﻮ



   

ravon,


     

نﺎﻨﻛ 


ﻪﻴ    



   

gerye  ko’non  ravish  holi  vazifasida 

kelgan . 

 

 



 

 

 



 

    O  affiksi  ham  kammahsul  bo’lib  sanoqli  fe’llardangina  sifatdosh  yasaydi.  Bu 



affiks  orqali  yasalgan  sifatdoshlar    fe’l  ma’nosida  ifoda  etilgan    belgiga  doimiy 

egalikni bildirib keladi. Masalan:              

 

نﺪﻴﺪ


   didan          

نﻴﺒ 


 bin       

ﺎﻨﻴﺒ 


     ko’ra oladigan , ko’rish qobiliyatiga ega 

bo’lgan  

 

          



ﺎﻨﻴﺒ 

   




 

    Uzoqni ko’radigan odam. 

 

 

نﺪﻨﺍﻮﺨ



  -  Xondan ,  

نﺍﻮﺨ


 -   xon , 

ﺎﻨﺍﻮﺨ


  xono   _     o’qib bo’ladigan  o’qiy 

oladigan  

  

 ﺎﻨﻮﺨ


   

ﻃﺨ    


xatt e xono o’qib bo’ladigan xat  

 

 



 

       


نﺪﻴﻨﺷ 

  Shenidan,     

ﻮﻨﺷ

      sheno’o’  ,                 



ﻮﻨﺷ

  shenavo  -  eshita  oladigan  , 



eshitish qobiliyatiga ega bo’lgan  

 

 



 

O  affiksi orqali yasalgan sifatdoshlar ham otlashgan  hollarda  otlar bajargan butun 

grammatik vazifalarni bajaradilar. Masalan : 

 

  



ﺖﺴﻴﻨ   ﺶﺘﺴﺍﺮ  ﻰﻠﻮ   ﺍﻮﻨﺷ    ﺵﭙﭽ    ﺵﻮﮔ 

  gush e chapash shenavo  vali gush e rostash nist 

   Chap qulog’i eshitadi, lekin o’ng qulog’i eshitmaydi. 

 

ﺪﻮﺮﻴﻤ  ﻩﺍﺮ  ﺮﺍﺰﺎﺒ ﺮﺪ  ﻚﻴﺮﺎﺗ   ﺐﺸ   ﺮﺪ  ﻰﺋﺎﻨﻴﺒﺎﻨ 



Nobino-i dar shab e torik dar bozor roh miravad.  

Bir ko’r qorong’i kechada bozorda ketardi.  

 



 

75 


 

 


Download 1,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish