Guliston davlat universiteti «kimyo» kafedrasi

Ўзбекистонда полимерлар ишлаб чиқаришнинг илмий асослари ва истиқболлари фанидан лаборатория машғулотлари

1. NAZARIY QISM. POLIMERLARNING XARAKTERISTIKASI

Quyi molekulyar birikmalarni tavsiflash uchun uning asosiy fizik va kimyoviy xossalarini, masalan, qaynash harorati, suyuqlanish harorati, sindirish ko’rsatkichi, mikroanaliz ma’lumotlarini ko’rsatish etarli bo’ladi. Agar ikkita birikmaning xarakteristik xossalari bir xil bo’lsa, ular o’xshash hisoblanadi.

Yuqori molekulali birikmalarni tavsiflash biroz mushkul. Chunki polimerlar qaynash haroratiga ega emas; kristall polimerlarning suyuqlanish harorati aniq emas, ba’zi polimerlar ko’pincha yumshaydi, suyuqlanmaydi. Shu sababli, tahlil natijalariga yana qo’shimcha xarakteristikalar qo’shiladi, masalan, eruvchanlik, eritmalarning qovushqoqligi, o’rtacha molekulyar massa, molekulyar-massaviy taqsimot, kristallik darajasi.
Bir xil analitik tarkibli yuqori molekulyar birikmalar tuzilishi, stereotartibliligi, molekulyar-massaviy taqsimotning katta oraliqda bo’lishi bilan farq qilishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, yuqori molekulyar birikmalar – turli xarakteristik xossaga ega bo’lgan makromolekulalarning aralashmasidir. Yuqori molekulyar birikmalarni bu kabi xususiyatlari, yangi tadqiq qilish usullaridan foydalanishni talab qiladi.
Polimerlar xossalarini belgilab beruvchi makromolekulaning tuzilishi, uni olish usuliga bog’liq bo’lgani uchun, tuzilishini aniqlash usuli bilan birga polimerni olish ususlini ham ko’rsatish kerak.

Erituvchi va eruvchanlik

Polimerning xossalarini o’rgangan vaqtda birinchi navbatda uni eruvchanligi o’rganiladi, chunki bu tikilish darajasi haqida ma’lumot bera oladigan eng muhim xarakteristikalardan biri hisoblanadi, u shuningdek izo-, sindio-, ataktik tuzilishlarni aniqlashda ham qo’llanilishi mumkin.
Eruvchanlikni aniqlashda shu narsani e’tiborga olish lozimki, polimerlar odatda ma’lum bir erituvchida yoki to’liq eriydilar, yoki chekli bo’kkan holda deyarli erimaydilar. Erituvchining sifati, eritmadagi polimerni cho’kmaga tushishini boshlab beradigan cho’ktiruvchining miqdori bilan aniqlanadi. Polimer-erituvchi tizimlar uchun aniqlangan ikkinchi virial koeffitsientni taqqoslash yoki turli erituvchilarda aniqlangan polimer eritmasini qovushqoqligi qiymatlarini taqqoslash aniqroq natijalarni beradi.
Chekli erish yoki bo’kish darajasi molekulyar massasi juda katta bo’lgan polimerlar uchun xos bo’lgan belgilardan biri hisoblanadi.