Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Turli muddat davom etadigan ishlarni bajarish va:^tida anaerobik va aerobik engrgiya hosil bo’lishining nisbatlari

	Eiergiya hosil qilish jaraSni
Makeichal ^num bilan			aero5i.;		sarflanadigan
ishlanadigai					ensrgiya
	kkal	^ak>	kkal	°|'o
10 s	25	85	4	15	29
1 mii	40	65-70	20	30—35	60
2 min-	45 45	50 30	45 100	50 70	90 145
10 min 30 min 60 min 120 min	35 30 20 15	10-15 5 2 1	250 700 1300 2400	85-90 95 98 99	285 730 1320 2415

balar hisobiga hamda 30—40% i aerobik manbalar hi-sobiga ta’min etpladi. 600—800 m. ga yugurish vaqtida, 200 m. ga suzilganida, baydarka va kanselarda 500 m. masofaga eshkak eshilganida, 1500 m. masofaga konki bilan yugurish vaqtida anaerobik va aerobik manbalar hisobiga ishlab chiqariladigan ener-giyaning miqdori taxminan bir-biriga teng keladi. Bundan ko’ra uzunroq bo’lgan masofalarda energiya bilan ta’miklanish ko’proq aerobik jarayonlar xisobiga amalga oshiriladi.

Glikoliz yo’li bilap anaerobik energpya hosil ki-lnshda isrofgarchilik ko’p bo’ladi, glikogen ko’p miqdor-da sarf qiliiadi, chunki bunda mavjud bo’lgan energiya-npng fakat bir qismidangina foydalapiladi (glikoliz vaqtidagi parchalanish maxsuli bo’lmish sut kislotasy o’z tarkibida yana anchagina energiya zapasini saqlab qo-ladi). Aerobik jarayon davomida glikogen SOz va N₂0 ga qadar larchalapadi hamda to’llangan energiyadan to’la ravishda foydalaniladi.
Ko’proq aerobik ish bajarilgan zaqtda energiyaning 50—60% i yog’larning oksidlanishi hisobiga va 40—50%i glikogen hisobiga ta’min etiladi. PANOdan ortib ke-tadigai darajada intensiv ish bajarilgap vaktda ener-giya bilan ta’minlashnnng anazrobik mexanizmlarini ham qo’shib hisoblagaida glikogenning sarflanish miqdori ancha ortib kstadi. Agar ishning intensivligi in-dividual MPQ (tomir urushi har minutda 100—120 zarb) ning 25—30% iga to’g’ri keladigan bo’lsa, u holda glikogen 8—10 soat ishlash uchun etarli bo’ladi. Bunda ishning intensivligi 1,5 soatga, MQPning 75—85% iga to’g’ri keladi.
Glikogen zapaslari tugab qolgan vaqtda ishni nis-•batan pastroq darajadagi intensivlik bilan faqat yog’ kislotalarining parchalanishi hisobiga davom ettiri-lishi mumkin. Nagruzka vaqtida jigar glikogeni mus-kullarga energiya sarflash uchun amalda foydalanilmay-di. U markaziy nerv sistemasini ta’min etuvchi kon tar-kibida qand mikdorini maromiga etkazadi. Norma bo’yicha 1 l qonda 1—2g glyukoza {120 mg%) bo’ladi, orga-nizmdagi butun kon tarkibida esa 5—6 g glgokoza bo’la-di, xolos. Basharti qondagi kandning miqdori xar bir litr qonga 0,5 g ga qadar (50 mg%) kamayib ketsa, u holda miyaning oziqlanishi keskin darajada yomonlashib ketadi {gipoglikemik koma), hushdan ketish, bo’shashish hollari sodir bo’lib, bu xol o’lim bilan tugashi ham mumkin. Qondagi qand miqdorining har bir litr qonga 0,7 g ga kadar kamayib ketishi charchoqka sabab bo’ladi. TsNSning etarli darajada oziklanmasligi buniig sa-babi xisoblanadi. Muskullar ishlab turgan vaqtda 1 mi-nutda 3—4 g qand sarf qilinadi. Agar bunda kon tar-kibidagi qand sarf qilinganda edi, u xolda gipoglike-mik koma oradan bir minut o’tishi bilanoq boshlangan bo’lur edi. Mana shunday hol yuz bermasligi uchun nagruz-ka vaktida glyukozaning qondan muskullarga o’tishiga tormoz beriladi, bunga o’sha jarayonni ta’min etib tu-radigan insulin ishlab chikarishni blokirovka qilish yo’li bilan erishila.di. Bunda yana osmotik bosim xi-sobiga glyukozaning muskullarga o’tishini qiyinlashti-radigan fermentlar xam ishlab chikariladi.