Гулистон давлат университети Иқтисодиёт кафедраси

Бозорни ва асосий рақобатчиларни таҳлил қилишда қуйидаги масалаларга асосий эътиборни қаратиш лозим³:

• 
  бозор ҳажмини (сиғимини);
  
• 
  бозорнинг тўйинганлик даражасини;
  
• 
  яқин истиқболда бозорнинг тўйинганлик даражаси ва ҳажмининг ўзгариш тенденцияларини;
  
• 
  энг истиқболли сотув бозорларини аниқлаш (3-жадвал);
  
• 
  асосий рақобатчиларни баҳолаш (4-жадвал).
  

2-жадвал.

Тармоқ муҳитини баҳолаш

Омиллар гуруҳи	Экстемал кўрсаткич	Жуда ҳам жозибасиз	Унчалик ҳам жозибали эмас	Нейтрал	Бирмунча жозибали	Жуда ҳам жозибали	Экстремал кўрсаткич
Бозор омиллари
Бозор миқёси	Кичик						катта
Бозорни ўсиш суръатлари ва салоҳияти	Паст						юқори
Талабнинг даврийлиги	юқори						паст
Талабнинг мавсумийлиги	юқори						паст
Баҳонинг таъсирчанлиги (сезгирлиги)	Паст						юқори
Ишлаб чиқаришнинг фойда келтириши	Паст						юқори
Маҳсулот дифференциацияси	Паст						юқори
Рақобат омиллари
Тенг кучли рақобатчиларнинг мавжудлиги	Кўп						кам
Рақобатнинг интенсивлиги	юқори						паст
Рақобатчиларнинг ихтисослашганлиги даражаси	Паст						юқори
Янги фирмаларнинг тармоққа киришидаги қийинчиликлари	Кам						кўп
Фирмани тармоқдан чиқиб кетишдаги қийинчиликлари	Кўп						кам
Бозор улушининг ўзгарувчанлиги	юқори						паст
Интеграция даражаси (вертикал, горизонтал)	юқори						паст
Ўринбосар товарларнинг мавжудлиги	Кўп						кам
Қувватларнинг юкланиши	Паст						юқори
Тармоққа кириб келишдаги тўсиқлар
Инвестицияларга бўлган талаб	Кичик						катта
Ишлаб чиқариш миқёсларининг катталигидан олинган самара (ўзгармас харажатлардан иқтисод қилиш)	Паст						юқори
Истеъмолчиларнинг таъминотчилар билан боғлиқлиги	Паст						юқори
Сотиш каналларига чиқиш имкониятлари	юқори						паст
Хом ашёга эришиш имкониятлари	Осон						қийин
Сотиш каналларининг мавжудлиги	Кўп						03
Давлат протекционизми	Кучсиз						кучли
Ижтимоий, маданий, ташкилий тўсиқлар	кучсиз						кучли
Тармоқдан чиқиб кетишдаги қийинчиликлар
Давлат томонидан ва ижтимоий чекланишлар	Кучли						кучсиз
Ижтимоий муаммоларнинг хавфлилиги даражаси	юқори						паст
Ускунанинг ихтисослашганлиги даражаси	юқори						паст
Ўзаро стратегик алоқаларга боғлиқлик	юқори						паст
Таъминотчилар билан ўзаро алоқалар
Маҳаллий таъминотчилар	Кам						кўп
Ўринбосар материаллар	Кам						кўп
Таъминотчилар ўртасидаги рақобатнинг интенсивлиги	Паст						юқори
Хорижий таъминотчиларга чиқиш имкониятлари	қиёин						осон
Стратегик иттифоқларни шакллантириш	Кам						кўп
Таъминотчилар билан вертикал интеграциялашув даражаси	Паст						юқори
Технологик омиллар
Техникавий янгиликлар даражаси	юқори						паст
Маҳсулотнинг, ишлаб чиқаришнинг мураккаблиги	юқори						паст
Патентлар, интелектуал мулк	Кўп						кам
Маҳсулотнинг капитал талаблиги ва чуқур илмий йўналиши	юқори						паст
Макроиқтисодий омиллар
Инфляция	юқори						паст
Валютанинг турғунлиги	Паст						юқори
Ижтимоий компенсациянинг даражаси	юқори						паст
Ишчи кучининг ихтисослашуви	Паст						юқори
Қонунчилик хавфлари, тайзиқи	юқори						паст
Давлат томонидан тартибга солиш даражаси	юқори						паст
Солиққа тортиш	юқори						паст
Давлат томонидан қўллаб қувватлаш ва субсидиялар	Кучсиз						кучли
Хорижий инвестициялар ва хусусий мулк	Чекланган						чекланмаган
Ижтимоий омиллар
Ишловчиларнинг интизоми	Ёмон						яхши
Демографик ўзгаришлар	Кўп						кам
Касаба уюшмаларининг фаоллиги	юқори						паст
Ишчиларнинг раҳбариятга муносабати	ёмон						яхши

3-жадвал

Сотув бозорларини баҳолаш

№	Кўрсаткичлар	Корхонага энг яқин шаҳар ёки аҳоли пункти	100 км масофадаги аҳоли пунктлари	100 кмдан узоқдаги бозорлар
1	Талаб даражаси
2	Талабни қониқтириш даражаси
3	Рақобат даражаси
4	Маҳсулотни харид қилишга тайёр истеъмолчилар салмоғи