Guliston davlat universiteti fizika-matematika fakulteti

2.3. AL va KHK larda o’qitiladigan “Molekulyar fizika“ kursini ehtimoliy-statistik asoslari.
AL va KHK lari fizika kursiga kelsak, uni o’qitishda ehtimoliy-statistik g’oya va tushunchalar (ESG’T) larni shakllantirish imkoniyatlarinianiqlash uchun bu bosqichda o’qitiladigan “Molekular fizika” bo’limini tahlil qilish kerak.
Molekulyar fizikani o’rganish tabiatdagi juda ko’p hodisalarni tushinishda kalit vazifasini bajaradi. Molekulyar tasavvurlar asosida gaz, suyuqlik, qattiq jismlar va plazma holatidagi moddalarning turli fizikaviy va ximiyaviy xossalari o’rganiladi.
Moekulyar fizikaning asosiy g’oyalari, printsiplari, metodlari va natijalari faqatgina fizika fanida fundamental ahamiyatga ega bo’lib qolmasdan, ular juda muhim bo’lgan umumilmiy va metodologik ahamiyatga ham ega. Chunki, ularning manbai bo’lib, molekulalarning real mavjudligi, ularning xaotik harakati va o’zaro ta’siri, issiqlik harakatga taalluqli statistik qonuniyatlarning obyektivligi, materiya harakatining issiqlik va mexanik ko’rinishlarini tubdan farq qilishi va boshqa tasavvurlar hisoblanadi.
AL va KHK larda fizika kursida “Molekulyar fizika” muhim o’rin egallaydi, chunki moddalarning tuzilishi va xossalari haqida zamonaviy ilmiy qarashni shakllantirish, fizika o’qitishning asosiy vazifasi hisoblanadi. Moddalarning ichki tuzilishi masalasi kimyo, biologiya, astronomiya va boshqa fanlarga ham singib ketgan. Shuning uchun, molekulyar fizikaning elementlari AL va KHK larda o’qitiladigan boshqa tabiiy fanlarga ham kiradi. Faqat uning tushunchalari, qonunlari va nazariyalariga asoslanibgina, modda, issiqlik hodisalari va jarayonlari haqidagi ta’limotni yaratish mumkin.
Fizika kursida ehtimoliy –statistik g’oya va tushunchalar rivojlanishini hamda ularga taalluqli metodik tadqiqotlarni tahlil qilish shuni ko`rsatadiki, fizika o`qitishning birinchi bosqichidan boshlab o`quvchilarda ehtimoliy-statistik tasavvurlarni shakllantirishga yetarlicha imkoniyat mavjud ekan. Bu bosqichda issiqlik hodisalarni ehtimoliy-statistik tasavvurlar asosida o`rganishda modelli tajribalarga asoslanish lozim hamda ularning sonini aniqlab, chegaralash kerak.
Jumladan, Y. M. Panargin o`z tadqiqotlariga asoslanib birinchi bosqich uchun quyidagi ehtimoliy –statistik tushunchalar: issiqlik muvozanati, tasodif, ehtimollik, xaos yetarli deb hisoblaydi. U issiqlik hodisalarini statistik usulda o`rganish quyidagi ketma-ketlikda bo`lishi lozimligini taklif qiladi[].
Tasodifiy hodisalarning turg’un qonuniyatlari ehtimoliy tasnifga ega bo’ladi. Ko’p sonli tajribalarda tasodifiy hodisaning yuz berish chastotasining turg’unligi – muhim ehtimoliy qonuniyat bo’lib, u ommaviy tasodifiy hodisalarda namoyon bo’ladi. Ehtimollar nazariyasi o’zining mazmuniga va mohiyatiga ko’ra, ehtimoliy qonuniyatlarni o’rganadi. Demak, tasodifiy hodisalarning matematik qonuniyati bo’lib, ehtimoliy qonuniyatlar hisoblanadi. Ehtimollar nazariyasi - ehtimoliy qonuniyatlarning matematik modeli bo’lib, ommaviy tasodifiy hodisalarni o’rganadigan fandir.
Ehtimollik tuushunchasi barcha tasodifiy hodisalarga taalluqli asosiy tushuncha bo’lib, uning klassik, statistik va geometric ta’riflari mavjud.Yuqorida biz ko’rdikki, agar yuz beradigan ommaviy tasodifiy hodisalar teng ehtimolli, ya’ni ehtimollik tekis taqsimlangan bo’lsa, uni yuz berish ehtimoli W = ga teng bo’lib, bu yerda n- bizni qiziqtirgan hodisalar soni, N-esa, o’tkazilgan tajribalar soni, odatda bunga ehtimollikning klassik ta’rifi teng imkoniyatli yoki teng ehtimolli hodisalarga taalluqlidir.