Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

4-MAVZU: HOZIRGI O’ZBEK LEKSIKASINING IJTIMOIY-DIALEKTAL TARKIBI: UMUMXALQ LEKSIKASI, DIALEKTIZMLAR, KASB-HUNAR LEKSIKASI, NEOLOGIZMLAR.

Reja:
1. Ishlatilish xududiga ko’ra chegaralangan lug’aviy birliklar (dialektizmlar).
2.Ishlatilish kasb-koriga ko’ra chegaralangan lug’aviy birliklar (professonalizm).
3. Eskirgan so’zlar. Neologizmlar.
MAVZUGA OID TAYaNCh TUShUNChA VA IBORALAR:
Chegaralangan qatlam, dialektizm, lug’aviy dialektizm, grammatik dialektizm, fonetik dialektizm, frazeologik dialektizm, dialektizm-so’z, dialektizm-ma’no, kasb-hunarga oid so’zlar, professionalizm, leksik istorizmlar, leksik arxaizmlar, neologizmlar.
1-asosiy savolning bayoni:
Dialektizm umumtilga emas, balki shu umumtilning maxalliy ko’rinishlari bo’lgan dialektlargagina xos hodisalardir. Shunga ko’ra, bular odatda biror dialektning vakillari nutqida ishlatiladi, ko’pincha boshqa dialektning vakillariga, shuningdek, adabiy nutqqa ham xos bo’lmaydi.
Dialektizm asosan 3 turli bo’ladi:
1.Lug’aviy dialektizm – lug’aviy birliklardagi turi.
2.Grammatik dialektizm – grammatik hodisalardagi turi (masalan, ba’zi dialektlarda o’rin ma’nosi uchun …ga affiksining va, aksincha jo’nalish ma’nosi uchun …da affiksining ishlatilishi kabi).
3. Fonetik dialektizm – tovush talaffuzi va tovush o’zgarishiga bog’liq turi (masalan, unlilarning ba’zi dialektlarda boshqalarnikidan cho’ziqrok va yumshokrok aytilishi; ayrim dialektlardagi bir tovush o’rniga boshqasida ikkinchi bir tovushning kelishi va boshqalar).
Nazorat savollari:
1. Dialektal so’zlar deb nimaga aytiladi?
2. Dialektal so’zlar qanday turlarga bo’linadi?
3. Leksik dialektizmlarga misollar keltiring va tahlil qiling.
4. Fonetik dialektizmlar nima? Misollar asosida tahlil qiling.
5. Frazeologik dialektizmlarga misollar keltiring va tahlil qiling.
6. Shevalar adabiy tildan qanday farq qiladi?
7. Shevalarning qanday shakli bor?