Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

glossariy
1. Grammatika hozirgi grammatika darajasiga ko’tarilgunga qadar uzoq tarixiy taraqqiyot yo’lini boshidan kechirgan. Dastlab u yozuvni,yozuv «tili»ni tekshirish bilan shug’ullangan va “yozuv san’ati” ma’nosini bildirgan. Keyinchalik grammatika terminining ma’nosi kengayib va o’zgarib, tilshunoslik fanining muhim tarkibiy qismini anglatadigan hozirgi ma’nodagi atamaga aylandi va tilning grammatik qurilishini o’rganadigan fan darajasiga ko’tarildi. Grammatika hozir fanning nomi ma’nosinigina emas, til grammatik qurilishining o’zini ham anglatadi.
2. Grammatika ikki qismga bo’linadi: morfologiya va sintaksis. Morfologiya grammatikaning quyi darajadagi umumiyliklarni o’rganadigan qismi va shunday umumiylik darajasidagi hodisalarni bildiradi. So’zlarning leksik-grammatik kategoriyalari-so’z turkumlari, so’z shakllari, ularning hosil bo’lish yo’llari ana shunday hodisalardir.
3. Sintaksis grammatikaning ikkinchi qismi bo’lib, sintaksisda yuqori darajadagi umumiyliklar o’rganiladi. So’zlarning birikish yo’llari, sintaktik aloqa va munosabatlar, bular natijasida yuzaga keladigan hodisalar: so’z birikmasi, so’z tizmasi, gap, sodda gap, qo’shma gaplar, murakkab sintaktik birliklar kabilar shular jumlasidandir. Sintaksisning o’ziga xos xususiyati uning mustaqil til birliklarining birikishi, o’zaro munosabati, aloqasi va bu aloqa natijasida yuzaga keladigan hodisalar bilan shug’ullanishidir. Shu sababli sintaksis sintaktik aloqa va munosabatlarni o’rganishdan boshlanadi.
4.Sintaktik aloqa va sintaktik munosabat sintaktik bog’lanmalarning mazmuniy va shakliy bog’lanish xususiyatlaridir.
*Sintaktik aloqa qanday birliklar hosil qilishiga ko’ra ikkiga bo’linadi.
a) predikativ aloqa ;b) nopredikativ aloqa.
Predikativ aloqa. Gap hosil qiluvchi aloqa predikativ aloqadir. U ega va kesim orasidagi aloqa orqali ifodalanadi. Predikativ aloqa natijasida ikki bosh bo’lakli gap hosil bo’ladi. Havo sovuq. Suvlar muzlagan. Qish eshik qoqib qoldi.