Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

To’siqsizlik holi. Ma’lum bir harakatning bajarilishida to’siq, zidlik bo’lishiga qaramay, shu harakatning bajarilishini anglatadigan hol to’siqsizlik holi deyiladi.
To’siqsizlik holi nimaga qaramasdan?, nimaga qaramay?, nima demay? singari so’roqlarga javob bo’ladi va quyidagicha ifodalanadi:
1. Turib ko’makchisi bilan shakllangan ravishdosh oborot bilan: Mening borolmasligimni bila turib taklifnoma olib keldingmi?
2. da, ham yuklamasini olib kelgan shart fe’li bilan: Bilib tursangiz ham yana so’raysiz?
3. demay ko’makchisini olib kelgan so’zlar bilan: Qish demay, yoz demay, bo’ron demay, yil o’n ikki oy qo’yning orqasidan yuramiz.
Shart holi. Shart holi harakat ifodalaydigan bo’lakka bog’lanib, shu bo’lak orqali anglashilgan harakatning sodir bo’lishidagi shartni ko’rsatadi va fe’lning shart mayli formasi bilan ifodalanadi, Hokim bo’lakka - sa affiksi yordamida bog’lanadi: O’qisang dono bo’lasan. Shart holi ba’zan payt ma’nosi bilan bog’lanadi: U qishloqqa borsa, Ochil buvani albatta ko’radi.
Hollar tuzilishiga ko’ra sodda va murakkab tiplarga ajratiladi.
Sintetik formadagi bir so’z bilan ifodalangan va bir sodda tushuncha anglatadigan hol sodda hol deyiladi. Masalan: Ko’p bilgan oz so’zlar.
Analitik formadagi so’z bilan, shuningdek, turli oborotlar (o’ramlar), yoyiq birikmalar bilan ifodalangan hollar murakkab hollar deyiladi. Masalan: Halqimiz uzoq vaqtlardan buyon mustaqillikni orzu qilib keladi. Sizni olib ketgani keldik.

Hol 21-jadval

Turlari va ma’nosi	Ifodalanishi	Misollar
Ravish (tarz) holi. Harakat-ning qanday bo’lishini bildiradi.	Holat ravishi, olmosh, ravishdosh, sifat, taqlidiy so’z va ko’makchili konstruktsiyalar bilan	Yangi ariqqa suv ochish marosimi tantanali o’tkazildi. Kul rang osmon sekin-sekin qizara boshladi. Ta’til oylari bilinmay o’tib ketdi. Karim ma’ruzani diqqat bilan eshitdi.
O’rin holi. Harakatning bajarilish o’rnini, bo’lish, chiqish, boshla-nish, borish o’rinlarini bildiradi.	O’rin ravishlari, o’rinni bildiruvchi otlar bilan	Tevarak – atrofda chumchuqlar chirqillashadi. Kechqurun Botirni Moskvaga kuzatishdi.
Payt holi. Harakatning bo’lishidagi umuman vaqtni, boshlanish va eng keyingi vaqtlarni bildiradi.	Payt ravishi va payt ma’nosini ifodalovchi otlar bilan	Yaxshi niyatli kishilarning istaklari hamma vaqt ro’yobga chiqadi. Bir necha kundan so’ng Botir chigit ekilgan maydonga keldi.
Sabab holi. Harakatning bo’lishidagi sabab ma’nosini bildiradi.	Chiqish kelishigi-dagi so’z bilan, uchun ko’makchisi qo’-shilgan birikma bilan, ravishdosh va ravishdosh obo-rot bilan	Karima sevinganidan qichqirib yubordi. Bobolarimiz savodsizligi uchun yangiliklardan habarsiz qolgan. Havoning buzilishi sababli sayohat qoldirildi.
Maqsad holi. Harakatning bo’lishidagi maqsadni bildiradi.	Jo’nalish kelishi-gidagi so’z bilan, - gani shaklidagi so’z bilan.	Olimpiada g’oliblarini qarshi olgani to’plandik. O’quvchilar Arslonbobga ekskursiyaga borishdi. Biz institutni muvaffaqiyatli bitirish uchun harakat qilmoqdamiz.
Miqdor-daraja holi. Harakatning uzoq davom etishi va aksi; bajarilish darajasini bildiradi.	Miqdor-daraja ravishlari, ko’makchili birikmalar bilan	Ko’p bilgan oz so’zlar. Bu qissani uch marta o’qib chiqdim. Botirga o’lim bir mata keladi, qo’rqoqqa ming marta. (Maqol)
Shart holi. Harakatning bajarilish shartini bildiradi.	Shart maylidagi fe’l bilan, ravishdosh oborot bilan, ko’makchili konstruktsiya bilan	Halima majlisga ulgursa keladi. Nurmatjon kimyogarlik nima ekanini yaxshi biladi: «kimyogar istasa g’ishtni, toshni tilla qiladi». (A.Q.)
To’siqsizlik holi. Harakatning bajarilishiga to’siq bo’lgan shartni bildiradi.	- sa ham - -ga qaramay kabi shakllar bilan	Boboqul charchasa ham piyoda yuraverdi. Bobomurod bir parcha non topsa ham mehmonsiz emaydi. Mehmonlar kuchli yomg’irga qaramay etib kelishdi.