Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

O`rin-payt kelishigi. O`rin kelishigidagi ot ish-harakatning bajarilish uchun, vaqti, sharoiti, holati, sababini, maqsadini ifodalaydi. O`rin kelishigi -da formasi orqali shakllanadi: Shaharda, bogda, qishloqda. Payt ma'nosini ifodalaganda ba'zan o`rin kelishigi affiksi qo`llanmaydi: Dehqon bo`lsang kuz xayda, kuz xaydamasang yuz xayda. (maqol). O`rin kelishigidagi otlar gapda quyidagi vazifalarda keladi.
Otning funktsional formalari. Ot so`z turkumi son, egali va kelishik kabi kategorial formalardan tashqari bir qator (nokategorial) funktsional formalarga ham ega.
Hozirgi o`zbek tilida, otga xos funktsional formaning yasalishiga ko`ra uch tipi bor: Sintetik forma. Analitik forma. Juft va takroriy forma.
Otlarning sintetik funktsional formasi o`z ma'no va vazifalariga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi: Kichraytish formasi. Erkalash formasi. Xurmat formasi. qarashlilik formasi . Chegara formasi. O`rin belgisi formasi. O`xshatish formasi
Kichraytish formasi. Otlarnin kichraytish formasi –cha, -choq, (chak) affiksari formasida yasaladi.
Erkalash formasi. Otning bu funktsional formasi –jon, -xon, -oy affikslari yordamida yasaladi. –jon affiksi shaxs bildiruvchi turdrosh otlarga yoki shaxslarning nomini bildiruvchi otlarga qo`shilib erkalash, suyish kabi ijobiy munosabat ifodalovchi forma yasaydi: Erkalash ma'nosi –jon bilan yasalgan formaning asosiy modal ma'nosi bo`lib, erkalash ma'nosining bo`rttirilishida egalik affikslarining roli muhimdir: Buvijon, allani kim chiqargan! Qachon! – Chugurlab so`rashdi nevaralar
-xon, -oy affikslari ham kishi ismini bildiruvchi otlarga qo`shilib erkalash, hurmatlash ma'nosini bildiradi.
Otning xurmat formasi. Otning xurmat formasi –lar affiksi yordamida yasaladi: dadamlar, amakimlar kabi: Davdam akamlarni kuzatib uyga kirganlarida soat birga yaqinlashib qolgandi. Hozirgi o`zbek tilida –lar ko`plik ifodalovchi affiks sifatida son kategoriyasining birlik formasiga qarama-qarshi bo`lgan ko`plik formasini yasaydi. Xurmat ifodalovchi affiks sifatida esa funktsional forma hosil qiladi. Xurmat ifodalovchi affiks sifatida esa funktsional forma hosil qiladi. Mustaqil forma sifatida –lar affiksi yordamida yasaluvchi xurmat formasi ko`plik formasidan quyidagi xususiyatlari bilan farqlanadi.