Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

3-savol bayoni: Undov so`zlarning morfologik tuzilishi.
Undov so`zlar morfologik tarkibiga ko`ra uch xil – sodda, takroriy, juft bo`ladi.
Sodda undovlar morfologik jihatdan ma'noli qismlarga bo`linmaydi: E, xmm. tsss, exa, uxu, oh, uf, obbo, xov, ey kabilar. E, bu erning kaeri kam Krimdan! Nima dedinglar. (A.Muqimov).
Takroriy undovlar tarkibida hech qanday tovush o`zgarishi yuz bermaydi. Ular emotsiyani, ekspressivlikni kuchaytirish uchun ishlatiladi. Oh-oh, mening malikalarim. Takroriy undovlarning qismlari ikkitadan ortiq bo`lishi ham mumkin: E-e-e, -koshini chimrib tana'omo`z tikildi. Manzura.(O).
Juft undovlarga : Oh-xo, ux-xu, ex-xa, voy-bu, voy-vuy, voy-dod, ex-voh, kabilar kiradi.E-xa! Mirtojiboyning kiziman deng, uxshamaysiz! Yo.Shukurov.
Undov so`zlarning sintaktik xususiyatlariga ularning gapning boshqa bo`laklari bilan biror grammatik aloqaga kirishmasligini, faqat mazmunan gapga umumiy aloqali bo`lib, ular ba'zan asosiy gapning ekvivalenti, ba'zan esa shu gapning yakuni sifatida qo`llanadi. Undov so`z asosiy gap ichida kelganida shu gapdan ifodalangan umumiy ma'noga so`zlovchining munosabatini bildiradi, unga emotsional buyok beradi.
Gapda undovlar undalma, prepozitiv yuklama vazifasida ham keladi.Gapdan tashqarida undovlar o`ziga xos ohangdagi so`z-gap tarzida shakllanadi. Undov sof xolda biror savolga javob bera olmaydi va gap bo`lagi vazifasini bajara olmaydi ham. Undov so`zlar gapda ifodalangan umumiy mazmunga nisbatan so`zlovchining ijobiy yoki salbiy emotsiyasini bildirishi bilan modal so`zlar va yuklamalarga uxshaydi.
Nazorat topshiriqlari:
1.Undovlarning ma'no va grammatik xususiyatlarini aniqlang.
2. Gaplardagi undov so`zlarni topib, grammatik vazifasini aniqlang.
1.Eh, hayot naqadar go`zal!
2.Salom, ey yangi kuch, yangilik suvini hayotga shimdirgan azamat ulkam.
3.Voy-voy! Bu sen-ku, Ujar! Xuddi o`zing-a! -dedi Ofat.
4.-Obbo, O`jar-e! Shunaqa bo`lib ketdim degin,-dedi Ofat do`stining qo`lini siqib.
Matndagi undovlarni toping va ma'nosini aniqlang.
5..Aravakashlar "xay-xay","chux-chux" deya shovkin bilan kuchani boshiga kutarar edilar.
6.Ikkalamiz ham baralla,chin kunglimizdan kax-kax urib kuldik.(O)
7.-Ux,bay-bay,o`zing bilasan,bolam.(O)
8.Oh-vohlarimizni tinglash kimga zarur.
9.Tongda ari gulga so`zlar guv-guv-guv,Guljonim asalni ber,sogindim-ku.
10.Eshikdan boyning kichik xotini Zebixon lop etib kirib keldi.


Adabiyotlar:
1. Hozirgi zamon o`zbek tili . Toshkent, 1957,510-518-betlar.
2. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent, 1980, 440-441-betlar.
3. O`zbek tili grammatikasi. Toshkent, 1975,591-601-betlar.
4. U. Tursunov va b. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent, 1965,116-119-betlar.
5. Reshetov V.V. Osnovo` fonetiki i grammatiki o`zbekskogo yazo`ka. Tashkent.1965.
5.Boduen de Kurtene I. A. Izbranno’e trudo’ po obshemu yazo’koznaniyu.-M. 1963 g.
6. Ferdinand de Sossyur. Kurs obshey lingvistiki.-Moskva. 1916 g.
7.Baskakov N .A. Vvedenie v izuchenie tyurkskix yazo’kov. 1969.
8.V.M, Solntsev Yazo’k kak sistemno-strukturnoe obrazovanie, - M., 1971, 11-bet.
9.F.de Sossyur. Trudo’ po yazo’koznaniyu, 120-bet.