Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Nazorat (topshiriq)lari:
1.-topshiriq:Fe'lning funktsinal formalarini toping.Ularni asosiy xususiyatlariga ko`ra guruhlariga ajrating.
1.Podshoning marhamatidan bahramand bo`lmoq ,ajdarning og`zidan taom emoq bilan barobardir.
2.Ko`zim chiksin seni kurguncha mundok,Kesilsin til seni surguncha mundok.
3.Agar istar esa boshimni olsun,Tapnamni burdalab, utlarga solsun.
4.San'at osmonida nur sochuvchi ulug` yulduzga aslo zavol yo`q!(Uygun va I.Sulton.)
5.Bir necha qiz raqsga tushib ketdi.
-topshiriq.Matindagi harakat nomi,sifatdosh va ravishdoshlarni topib,ularning qanday affiks bilan yasalganligini guruhlarga ajrating va shu formaning ma'nosini aniqlang.
1.O`qish-tafakkur va aqliy kamolat manbalaridan biri.(V.A.S)
3.Ishning o`zini bilguncha ,ko`zini bil.(maqol)
4.Kim buyuk maqsadga intilsa o`zini o`ylamasligi zarur.(I.S.Tur)
5.Kishi badan tarbiya qilgan singari aql va xarakterini ham mashq orqali toblashi mumkin.(D.I.P)
6.Yaxshi kitob ko`tarib olgan odam hech qachon yolg`iz emas.(K.G)
7.Nodonlar davrasida o`tirgandan ko`ra kitobdan taskin topgan afzal.(P.Buay)
9.Odamni yo`lga soladigan va yo`ldan ozdiradigan kitoblar bor,shuning uchun kitob tanlay bilish nihoyatda muhimdir.(N.K.K.)


7-mavzu: Ravish. Ravishning semantik -grammatik xususiyatlari. Ravishlarda daraja.


Reja:

1. 
   Ravish haqida umumiy tushuncha.
   
2. 
   Ravishning ma'no turlari.
   

3. Ravishlarning darajalanishi.


Mavzuga oid tayanch atama va iboralar.
Ravish o`zgarmasligi, sabab ravishlari, tarz ravishlari, maqsad ravishlari, payt ravishlari, ravishlarda forma yasalishi, o`rin ravishlari, miqdor ravishlari, ravish bo`lib kotish, daraja ravishlari.
1-savol bayoni.
Ravish harakat, holat belgisini bildiruvchi so`z turkumidir. Shu xususiyatga ko`ra ravish turkumiga oid so`zlar asosan fe'lga bog`lanib keladi.
Ravishlar fe'l bildirgan harakat-holatni bajarish tarzi, payti, o`rni, maqsadi va shu kabilarni bildiradi. Bektemir ayrilgisi kelmay, soldatlarcha qadam otib ketayotgan kizga ergashdi. (O). Yana toyib-poyib ketmasin deb, ehtiyotdan oyog`i tagiga g`ish tirab ham qo`ydi. (Sh.Sa'dulla).Ertasi ertalab hokimxonaga borishga karor berdilar. (Sh.S.). Olisdan tungi smenadagi ekskavatir va o`zga mashinalarning qudratli narasi baralla eshitilar edi.(O.).
Ravish turkumiga oid ayrim so`zlar sifat yoki otga bog`lanib kelishi mumkin. Lekin bunday xollarda ravish belgining belgisini yoki predmetning belgisini emas, o`zi bog`lanib kelgan sifat yoki otdan anglashilgan harakat – holatning belgisini bildiradi: kecha xavo juda sovuk edi. (Sh.S.) Uning muomilasi hamisha shunday. Biz mustaqillikning batamom va o`zil-kesil tantanasiga kattik ishonamiz.(X.)
Eslatma: sifat yoki ravishlar bilan qo`llanib belgining kuchli yoki kuchsiz darajasini bildiruvchi juda, eng, kok, lang, girt, goyat, sal kabi so`zlar ravish hisoblanmaydi, chunki ravishlar mustaqil ma'noli leksik birliklardir. Keltirilgan so`zlar esa leksik ma'noga ega emas, ular belgining turli darajasini ko`rsatish uchun xizmat qiladi.
Ravishlar mustaqil so`z turkumi sifatida, o`ziga xos morfologik belgilarga ega. Bunday belgilardan biri ravishlarning o`zgarmasligidir: ravishlar biror so`zga bog`langanda formasi o`zgarmaydi. Ular tarkibida uchraydigan ko`plik, egalik va kelishik affikslari ham forma yasovchi sifatida qatnashmaydi. Bu affikslar ravishning o`zak qismiga kiradi, ya'ni shu affiks bilangina u ravish hisoblanadi yoki bu affiks forma yasovchilardan boshqa vazifada qatnashadi: birdan, birga, kunda, chalkanchasiga, birdaniga, yonlamasi(ga), qatorasi(ga) kabi ravishlardagi kelishik va egalik affikslari o`z asl ma'no va vazifasini yo`qotgan. Bu so`zlar xuddi shu ko`rinishda ravishga aylangan: Azimjon ham qarindoshini boshqacha tasavvur etgani uchun, xozir uni kurib birdan gap topolmadi. (As.M.). Yangi shpindel nusxasidan uchta yasadik… Yakinda sinab ko`ramiz.(M.K.). Avvalari, ilarilari kabi ravishlar tarkibidagi –lar va –i ko`plik va egalik ifodalovchi affikslar emas.Bunda –lar affiksi ilgariga oid noaniq, davomli vaqtni ko`rsatsa, -i affiksi egalik ifodalash (shaxs ko`rsatish) xususiyatini butunlay yo`qotgan: Okshomlari latifalar aytib ruslarni kuldirardi. (O.).