Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Nazorat savollari
1. Ot va uning tarifini ayting
2.Otning ma'nosiga ko`ra tasnif mezonlarini ajratib va aytib bera oladi.
3. Otlarning atoqli va turdosh otga bo`linishini tushuntiring .
4. Otning birlik va ko`plik son shakllarining ta'rifini ayting.
5. Otlarning shaxs (kishi) va narsa otlariga bo`linishini tushuntiring.
6. Otlarning sanaladigan va sanalmaydigan turlari haqida tushuncha bering.

1. 
   

2- reja bayoni
Predmetning uch shaxsdan biriga tegishli ekanligini anglatuvchi umumiy ma'nolar va ularni ifodalovchi qo`shimchalar paradigmasi egalik kategoriyasidir.
Ma'lumki, predmetning uch shaxsdan biriga qarashliligi ma'nosini muayyan shakllar, ya'ni qo`shimchalar yuzaga chiqaradi: xuddi ana shu qo`shimchalar egalik qo`shimchalari deb yuritiladi va ularning umumlashgan ma'nolari yig`indisini ifodalovchi qo`shimchalar tizimi - egalik qo`shimchalari paradigmasi ayni paytda egalik kategoriyasi deb ataladi.
Egalik qo`shimchalari tilimizda ikki ma'nolidir: ya'ni ham shaxs, ham son ma'nosini ifoda etadi. Masalan: maktabim-birlik, 1 shaxs; maktabimiz-ko`plik, 1 shaxs.
Egalik kategoriyasining asosiy qo`shimchalari quyidagicha:

Shaxs	Birlik	Ko`plik
1	- m	- miz
11	- ing	- ingiz
111	- i	- i

Egalik qo`shimchalarining I va II shaxs qo`shimchalari unli bilan tugagan so`zlarga, III shaxs ko`rsatgichi undosh bilan tugagan so`zlarga qo`shilganda fonetik variant hosil qilmaydi: ona Q m, tog`a Q ng, jiyan Q i kabi. Boshqa holatlarda esa fonetik variantlarga ega bo`ladi: ya'ni I va II shaxsda undosh bilan tugugan so`zlarga egalik qo`shimchalari qo`shilganda «I» tovushi, unli bilan tugagan so`zlarga III shaxs egalik qo`shimchalari qo`shilganda «S» tovushi orttiriladi: uyQiQm, uy-i-miz, uka-s-i, aka-s-i kabi. Bunda «i» va «s» tovushlari fonetik talabga ko`ra orttirilgan bo`lib, ular tutashtiruvchilik vazifasini bajaradi.
Demak, egalik ko`rsatgichlarining adabiy nutqdagi fonetik variantlanishi bunda affiks qo`shiladigan negizning unli yoki undosh tovush bilan tugashiga bog`liq xolda yuzaga keladi. Bunda tutashtiruvchi tovush vazifasini undoshlar orasida «I» unlisi, unlilar orasida esa «S» undoshi bajaradi. Demak, bu ikki tovush egalik ko`rsatgichlarining fonematik tarkibiga kirmaydi.
Egalik qo`shimchalarining qo`shilishidan tug`ilgan yana bir qator fonetik hodisalar ham mavjud:
Ikkinchi bo`g`inda I va U tor unlisi qatnashadigan ikki bo`g`inli so`zlarga egalik qo`shimchasi qo`shilsa, ikkinchi bo`g`indagi tor unli reduktsiyaga uchraydi(tushib qoladi): ogg`z-og`zim, og`zing, og`zi; burun- burnim, burning, burni kabi.
Egalik qo`shimchasi qo`shilishi ta'sirida so`z ohiridagi Q,K jarangsiz undosh tovushlar jaranglashadi: o`rtoq-o`rtog`im, istak-istagim, maslak-maslagimiz kabi.
I va II shaxs egalik qo`shimchalarining semantik jihatdan ham o`ziga xos xususiyatlari bor: I va II shaxsning birligi monosemantik xarakterli: ukam, ukang kabi. Ularning adabiy tildaigi ko`plik formasi polisemantik xarakterga ega: uyimiz-bizning uyimiz; uyimiz-mening uyim; uyingiz-sizning uyingiz; uyingiz-sening uying kabi. Bu misollardan birinchisi ko`plik ma'noli, ikkinchisi modal ma'noli ko`rinishdir.
Egalik qo`shimchalarining joylashishida ham ma'lum tartib bor: avvalo, egalik qo`shimchalarining tartibi haqida gapiradigan bo`lsak, odatda, shaxs ko`rsatgich, -ngQiz kabi.
Hozirgi o`zbek adabiy tilida egalik qo`shimchalarining morfologik variantlari deyarli yo`q. Egalik qo`shimchalari ichida II shaxsning ko`plik formasigina variantlarga ega: kitobingiz-kitoblaring.