Гулистон давлат университети “ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялашда маҳаллий археологик материалларнинг роли”

Чекка Александриянинг ўрни масаласида мулоҳазалар
А.Аллаёров ГулДУ ўқитувчи

Қадимий даврга оид қатламлар замонавий шаҳар меъморий иншоотлари ва ўрта асрлар қатламлари тагида қолганлиги, кенг кўламдаги қазиш ишлари олиб боришга имкон бермаслиги сабабли, Хўжанд шаҳрида бу даврга оид қатламлар асосан шурфлаш ва кичик ҳажмдаги қазиш ишлари олиб бориш йўллари билан ўрганилган. H.H.Негматов томонидан 1955 йилда бу ерда олиб борилган тадқиқотлар натижасида ёдгорликнинг I асрга оид қатламлари аниқланган.⁴ 1975-1980 йилларда А.И.Билалов ва Т.В.Беляевалар томонидан ёдгорликнинг милодий эрадан олдинги VI асрдан - милодий ХХ асригача бўлган стратиграфик қатламлари тўла очиб аниқланди.⁵ Қатор йиллар давомида асосан шурфлаш ва тор доирадаги қазиш ишлари йўли билан олиб борилган бу тадқиқотлар жуда катта аҳамиятга эга бўлган натижаларни бериб, ёдгорликнинг (Хўжанд) 2500 йилдан ортиқ тарихга эга эканлиги ўз исботини топди.

Ўрта Осиё тарихий топография масаласи муаммолари юзасидан илмий изланишлар олиб борган барча тадқиқотчилар фаолиятида, ёзма манбаларда Александр Македонский томонидан Сирдарё (Танаис) бўйида 17 (баъзи манбаларда 20) кун ичида барпо этилган ва Чекка Александрия деб атала бошланган шаҳар, асосий мўлжал нуқтаси қилиб олинган. Бу шаҳар ўрнини аниқлаш юзасидан илмий жамоатчилик ўртасида 200 йилдан кўпроқ вақт мобайнида давом этиб келаётган баҳслар ва тадқиқотлар жараёнини кузатар эканмиз, уларнинг барчасида билдирилган фикрлар бир-бирига яқин эканлигини эътироф этиш лозим. Уларнинг барчасида Чекка Александрия Хўжанд (собиқ Ленинобод) атрофига жойлаштирилади. Билдирилган бу тахминий фикрлар Н.Н.Негматов, А.И.Билалов, Т.В.Беляевалар томонидан XX асрнинг 50 - 80 йиллар оралиғида Хўжанд шаҳри аркида олиб борилган қазув тадқиқот ишлари натижасида узил кесил ҳал қилинди деб айтишимиз мумкин¹.
Бугунги кунда Чекка Александрияни Хўжанд ўрнига жойлаштириш фикри кенг илмий жамоатчилик томонидан уструшонашуносликдаги исботланган масала сифатида тан олингандир.