Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Tayyor mahsulot sotish hisobi

№3 misol

Korxona hisob siyosati bo’yicha tayyor mahsulotni me’yoriy tannarx bilan hisobga olinadi. 2019 yilning noyabr oyida MChJ “Dilnoza”, umumiy summasi 443 500 000 so’mlik tayyor mahsulotlarni, bevosita ishlab chiqarish xarajatlari me’yoriy tannarx bo’yicha xaridorga jo’natildi. Realizatsiyadan tushum 660 800 000 so’m va QQS summasi – 99 120 000 so’m. Oy davomida ma’muriy xarajatlar 95 160 000 so’m, sotish xarajatlari 35 080 000 so’m, ishlab chiqargan mahsulot bo’yicha sarfa 51 000 000 so’mni tashkil etdi.
Korxonaning buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar amalga oshirilgan:

№	Xo’jalik operatsiyalari mazmuni	Summa (so’m)	Hisobvaraqlarning bog’lanishi
			Debet	Kredit
1	Tayyor mahsulotlarni sotishdan olingan daromad	660 800 000	4010	9010
2	Sotilgan mahsulotga QQS hisoblandi (660 000 000 * 15% / 100%)	99 120 000	4010	6410
3	Sotilgan mahsulotning me’yoriy tannarxi hisobdan chiqarildi	443 500 000	9110	2810
4	Tayyor mahsulotni me’yoriy tannarxi va haqiqiy tannarx o’rtasidagi og’ish hisobdan chiqarildi (storno)	(51 000 000)	9110	2810
5	Ma’muriy xarajatlar hisobda aks ettirildi	95 160 000	9420	0200, 6710, 6520
6	Sotish xarajatlari hisobga olindi	35 080 000	9410	1000, 6710, 6520
7	Sotilgan tayyor mahsulotni haqiqiy tannarxi hisobvarag’i yopildi (443 500 000 – 51 000 000)	392 500 000	9910	9110
8	Sotilgan tayyor mahsulotlarning daromad hisobvarag’i yopildi	660 800 000	9010	9910
9	Ma’muriy xarajatlar hisobvarag’i yopildi	95 160 000	9910	9420
10	Sotish xarajatlari hisobvarag’i yopildi	35 080 000	9910	9410
11	Tayyor mahsulot sotishdan moliyaviy natija aniqlandi (660 800 000 – 392 500 000 – 95 160 000 – 35 080 000)	138 060 000	9910	8710

№4 misol

2019 yil iyun oyida korxona 6 dona mahsulotni jo’natdi, uning mulk huquqi xaridorga to’lov vaqtida o’tadi. Mahsulot birligining haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi 44 513 000 so’mni tashkil etadi, sotish xarajatlari 3 242 800 so’m. Mahsulot birligining shartnomaviy narxi 65 500 000 so’m, QQS summasi 9 825 000 so’m. Hisobot oyida xaridor 4 dona birlik mahsulot pulini to’ladi.
Korxona hisobida bu xo’jalik operatsiyalari quyidagicha yozuvlarda aks ettiriladi:

№	Xo’jalik operatsiyalari mazmuni	Summa (so’m)	Hisobvaraqlarning bog’lanishi
			Debet	Kredit
1	Jo’natilgan mahsulotlar qiymati aks ettirildi (6 x 44 513 000)	267 078 000	2830	2810
2	Mahsulotni jo’natish bilan bog’liq xarajatlar hisobga olindi	3 242 800	9410	6710, 6520, 4220
3	4 dona mahsulot uchun xaridor pulini to’ladi [4 x (65 500 000 + (65 500 000 x 15%))]	301 300 000	5110	4010
4	4 dona mahsulot uchun hisoblangan daromad (4 x 65 500 000)	262 000 000	4010	9010
5	Puli tushgan mahsulot uchun QQS hisoblandi (262 000 000 x 15%)	39 300 000	4010	6410
6	Sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi hisobdan chiqarildi (4 x 44 513 000 so’m.)	178 052 000	9110	2830
7	Sotilgan mahsulotlar bilan bog’liq sotish xarajatlari hisobdan chiqarildi (3 242 800 / 6 x 4)	2 161 870	9910	9410
8	Sotishdan olingan moliyaviy natijani aks ettirildi (262 000 000 – 178 052 000 – 2 161 870)	81 786 130	9910	8710

Nazorat savollari

1. Tayyor mahsulot qaysi bahoda buxgalteriya hisobiga qabul qilinadi?

2. Tayyor mahsulotlar hisobi omborda va operativ hisobda qanday baholarda yuritiladi?
3. Tayyor mahsulotlarning qanday turli hisob narxlari bor.
4. Qanday hollarda 2830 “Komissiyaga berilgan tayyor mahsulotlar” hisobvarag’idan foydalaniladi?
5. Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromadni tan olishning shartlari nimalardan iborat?
6. Buxgalteriya hisobi va foyda solig’i maqsadlari uchun daromadlarni tan olishning qanday usullari mavjud?
7. Tayyor mahsulotni bo’nak to’lovlari bo’yicha soliqqa tortishning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
8. Komissiya shartnomasi bo’yicha jo’natilgan mahsulotlarni soliqqa tortishning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
9. Tayyor mahsulot qiymatidagi og’ishlar qanday hisoblanadi?
10. Tayyor mahsulot sotilishi munosabati bilan korxona tomonidan qanday soliqlar to’lanadi?
11. Tayyor mahsulotni sotishdan olingan moliyaviy natija qanday hisoblanadi?
12. Tayyor mahsulotlarni sotish xarajatlari qanday hisobga olinadi?