Gulchehra Tashpulatovnaning "Gender tilshunoslik "

MODA HAQIDA
Ro’za oyi haqida
Siyosiy mavzu: Rossiya va Ukraina urushi
G’IYBAT HAQIDA
Erkaklarda urush deyilishi g’azab, chap qovoq uchishi, qo’llar qirsillatish
Ikkala qosh chimirilish , e’tiborsizlik
Fanatlarda ikki xil shaxslarda g’olib komanda emotsiya, tabassum, mag’lubida attang, essiz ijirg’anish
Jiddiy ohang, jiddiy munosbabat, o’zaro hurmat , ishonch
Eng arzoni va qulayi, ensa qotishi, iyak uchishi
Achinish, fikrni qisqa qilish, lablar pirillashi
Qirilib ketsin ikkalasi ham qarg’ish
Toliqish, ish jarayonini ikki hissa ko’paygani
Son-sanoqsiz so’zlar, behisob hayojon, ko’zlar chaqnashi butun yuz mimikasi
Qiziqish, vujud qizishi, fikrlar qarama-qarshiligi

Ayollar nutqi hudud jihatdan ham o’ziga xoslikka ega bo’lib, qishloqlarda yashovchi ayollar nutqida “o’lsin”, “men o’lay”, “voy o’lay”, “jonini olsin” kabi so’zlar ancha faol qo’llanadi2: “Voy o’lay, qanaqa dadangiz?”, “...o’lsin, tush ham yomon narsa ekan....” O’zbek tilida shunday iboralar borki, ular faqat erkaklar nutqidagina qo’llanadi. Jumladan, “Burnini yerga ishqamoq”, “Baqbaqangdan akang”, “Dabdalasini chiqarmoq”, “Jig’ini ezib qo’ymoq”, “Otimni (nomimni) boshqa qo’yaman”, “Quling o’rgilsin” (yigit- yalang nutqida ishlatiladi)3 kabi iboralar asosan erkaklar nutqida qo’llanishi bilan o’ziga xoslik kasb etadi: “Burnini yerga ishqayman uning. Meni haqorat qilishi yetmay, yana ustimdan arz qilishi ham bormi?”

Til qurilishida jinsiy farqlilik uning kaliti va mexanizmini beradi. Gender tilni tahlil qilishda bir qancha yo’nalishlarga murojaat qiladi: sotsiolingvistika – tilning ijtimoiy mohiyati, ijtimoiy vazifasi, tilga sotsial omillarning ta’siri, til taraqqiyotida til siyosatining roli kabi qator masalalarni o’rganadi1; psixolingvistika – nutqning vujudga kelish mexanizmini, bolalar nutqining shakllanishi jarayonini, nutqning axborot tashish funksiyasi kabi masalalarni o’rganadi2; v) etnolingvistika – tilning shu til egasi bo’lgan etnos madaniyatiga bo’lgan munosabatini, tilning funksiyalanish va rivojlanish jarayonida etnomadaniyat, etnopsixologik omillar o’rtasidagi aloqani o’rganadi3; g) neyrolingvistika – nutqiy faoliyat bosh miyaning mahsuli ekanligi, miya kasallanishining nutqiy faoliyatga ta’siri kabi masalalarni o’rganadi4; d) mentalingvistika – ob’ektiv olam qismlari va uning til tasavvurlari o’rtasidagi munosabat o’rganiladi.