|
Allogamiya-
chetdan changlanish.
O‘simliklarda – chetdan changlanish keng tarqalgan bo‘lib,progressiv
belgi hisoblanadi.Chetdan changlanish doirasida juda ko‘p moslanishlar
mavjud.
Bu changlanish tipidan o‘simliklar uchun yaxshi manfaatdorlik bor, gapni
geferozigptaliknh oshiradi,o‘zidan changlanish esa tur darajasida ham
hosil bo‘lishini cheklaydi. Dastlabki yopiq urugli osimliklar asosan
chetdan changlanishga moslashgan deb hisoblanadi. Shu bilan birga
chetdan changlanish sharoiti bolmagan hollarda ozidan changlanish roy
bergan. Bir qator osimliklarda chetdan changlanishning ozidan
changlanish bilan almashishi tashqi muhit omillari tasirida, ayniqsa
gullashi oxirlab qolganda roy beradi.
Kleystogamiya-
Kleystogamiya yashirin changlanish
ochilmagan gulda urugchining tumshuqchasiga osha gulning
changdonidagi chang donasini tushishiga aytiladi.
Yeryong‘oq
-arachis.
Viola -binafsha
Geytenogamiya
changlanish bir uyli ayrim jinsli
osimliklarda roy beradi. Bu xildagi changlanishda
urugchi gullar shu osimlikning changchi gullaridagi
chang donalari bilan changlanadi.
Anemofiliya- shamol
yordamida
changlanish.
Gidrofiliya-
suv oqimi yordamida.
changlanishning eng
kam uchraydigan va noodatiy turi hisoblanadi. Bunda
chang donachalari urug’chi tumshuqchasiga aynan suv
yordamida yetib boradi. Gidrofil o’simliklar ikki guruhga
bo’linadi
. Ayrim orxideya turlari atrofda tabiiy
changlantiruvchilar miqdori kamaygan vaqtda shu usulda
o’z
-
o’zidan
changlanadi.
, hasharotlar yordamida -
entomofiliya
,
, qushlar yordamida -
ornitofiliya,
Sut emizuvchilar yordamida-
animalofiliya
Dixogamiya, protandriya, protogeniya va geterostiliya
. Gulli
osimliklarda oz-ozidan changlanmastlik va chetdan changlanish
uchun quyidagi moslanishlar mavjud:Dixogamiya changchi va
urugchining turli vaqtlarda etilishi bolib, uning ikki shakli
farqlanadi:
a)
protandriya
changchining changchidan oldin yetilishi;
b)
protogeniya
urugchining changchidan oldin eytilishi.
Geterostiliya
ayrim osimliklarning gullarida changchi ipi va urugchi ustunchasining
uzunligi turlicha bolib, buning natijasida changdon va urugchi tumshuqchasi turlicha
balandlikda joylashadi. Geterostiliyaning ikki tipi malum.
a)
dimorf
agar gulning ikki turkumi bolsa, ulardan birida urugchi tumshuqchasi uzun,
ikkinchisida qisqa boladi (Primula, Linum, Fagopyrum);
Primula-navrozgul
Linum-
zig‘i fagopyrum
-Grechixa
b) trimorf
- agar gulning uch turkumi bolsa, ulardan birida
urugchi tumshuqchasi uzun, yana birida ortacha va boshqa
birida qisqa boladi (Lythrum, Oxalis).
Lytrum
Oxalis
Chang donasini o‘sishi.
Chang donalari guldagi urugchining tumshuqchasiga tushganidan keyingi muhim
vaziyat bu tumshuqcha va chang donasi orasidagi munosabat hisoblanadi (37-rasm,
a). Chang donasi urugchining tumshuqchasiga tushganidan keyin uning tarkibidagi
fermentlar uning unishini taminlaydi.
Chang donasi va urugchi tumshuqchasidagi ozaro munosabatlardagi anomal
ozgarishlar natijasida chang donasi unmaydi. Bunday ozgarishlarning sababari kop.
Bu jarayonni amalga oshishida, noqulay tabiiy sharoit, fiziologik holat yoki
chatishtirilayotgan osimliklarni genetik jihatdan mos kelmasligi asosiy sabablardan
hisoblanadi.
Chang donasini unishida muhim omil bu- urugchi tumshuqchasining sezuvchanligi
hisoblanadi. Kopchilik osimliklarda urugchi tumshuqchasini chang donasini sezish
davri qisqa boladi. Chang donasi oz vaqtida urugchi tumshuqchasiga tushmasa,
yuqori samara bermaydi. Noqulay ob-havo sharoitida gulda changlanish sodir
bolishiga qaramay, urugchi tumshuqchasini sezuvchangligi pasayadi va chang donasi
unishi pasayadi.
Chang nayining unishi.
Chang nayida ham chang donasidagi kabi sitoplamaning faol harakat
oqimi chang nayining posti yaqinida roy beradi. Shu boisdan qarama-
qarshi ikki oqim: chang donasidan chang nayining uchiga - yuqoriga
yonalgan va aksincha, qarama-qarshi yonalgan oqim hosil qiladi. Chang
nayi bir maromda osmaydi, uning osishi dam-badam siljish orqali amalga
oshadi. Osayotgan chang nayi bilan ustuncha orasida murakkab tarzda
metabolik aloqalar roy beradi.
Chang nayining urugchi ustunchasidagi harakat tezligi turli sistematik
guruhga mansub bolgan yopiq urugli osimliklarda turlicha boladi.
Murakkabguldoshlar oilasiga mansub turkumlarning ayrim turlarida chang
nayi tezligi, changlanish roy berganidan 20 daqiqadan song murtak
xaltaga etib borishini liliyadoshlarga mansub osimliklarning turkumlariga
qiyoslaganda, chang nayi murtak xaltaga 4 kecha kunduzdan song yani,
changlanish roy berganidan 96 soatdan keyin yetib borishi aniqlangan
Nicotiana glutinosa planseta toqimasi boylab chang naylarining
osishi (V.I.Banninkova, 1982):A-urugchining umumiy korinishi, b-
planseta toqimasida chang nayining osishi
Agar chang nayi murg‘ak xaltaga mikropila orqali kirsga bu
-
Do'stlaringiz bilan baham: | 
