Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

К О С Ы М Ш А
Кубла диалекттеги қаракалпак урыўларыпық 
орналасыў схемасы
Нвкис райоиы, Иашғхан ашны
( 6 е р < 7 а х " с я б х е а ы )
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

райот
Ақбаслы аЎ ш м (СаРел О/Ре/гстш/бР
* 
/С О /Г Ҳ О З б ^
..
4(7Р(£/,*АГ
С & г б с с У
— [ 
ИВЯ5ИР
Л?*ГАР#Н
'^ А /ж л м й л Ъ
\2 7 я ш * {Л .\
I 
/ғ/-л/ем Ш А
Т * * & Ш
Х/ГС/ГРГ#
0 Ў Г * У '/& Я & /
(<7Р>Л/с)
^
\ \
7
“
\
У Я Ў /Х '? ? ]
■&/ь?Ғ7Ё~
&7МЛГ*
.% У 4 / 4 / / Т
~]
/Г Л ///7 ^ /
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Д
с с Ш
а . Ў
б ш
^ Д и л ш /я м # а 0 Ы # С 1 ю / ю л х о л )
А№%*/&4Г\
----- 1
£ £ с с ^ ь Г
] 
-££ С *Ш Щ \
\Х б /г * и
Г /Н 494Щ
1
£СГ£/С
! 
•& С 466& Ы
1
У*ЛГМ7М
С Г/>/>/
//Л с А
/а х е А е/т м еш ю р а У бш ?
( М
. /0 м м & 0 0 7 Ш
& 0 Ғ # х м
х е /)
-----
\> ш //Ы
-----
\£ //™ * ю /\
\* /* б //к ;
;
Н/ЯРГ&к
(ЯуОЫС^) ;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Т а л а Ҳ л м
/т а а л а £ б //7 б / 
( /{ а /г и # # # & /7 7 й ///З а /сб / х а л х а ? )
(ф/>£^г
■\х с /У б ///ф ,
-------
\ у * //'/>//>
]
\£<гсс/?/> л\
\ 
2
*/£/:/*& 'и \
ч] 
_
\ / / ? / ( ^ / ~ \
уз$ 
ул
*
г
.
ъ
1
Щ Ў 7 7 2 7 1
Хм4 Ү * * /Г
]
^аРўааа рдат ы АЎааеж з'/аь-ц
(0 Р & /Ш
М Ш
& Р а /Ш
/Ш
Р о / Л /7 /? Л Ю )
I у
Ъ & Ү/??Г\
-----
\& * *
ў х
\
—
№ # /&
н
4
I 
ГЛР/Ул
{<**>*•*}
'
\ЭА-Г*Л/\
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Л <'*Г4.+г/Ҳ\
/ь >
-*'7 
“ ■
п ^
-
 
- |л Ухзу; 
тпифД
у
>
у у
/ ^ |
^ ^ ^ . ^ / 7 ]
е /г г & г у А
—
К Г ,__ _ ,
ХйР/Ш М /Ш &УМ */^7АЯ00<7 л ^ п о ь ж )
—
( > 5 ^ 5 1 —
1 * *
ў
*
й й
Ш/тм(қа/>ақа/7№л;) ауд///с;
.(£//ауааы ат ш яғб/ уо//ла)
Ь гл /А .ш у
№
& ? ' У
) _
___ ’
/ __________
_________ ___________________ ______
\МСЎлГ4гА
' 
Х ]
а
У ^-УЛ->
\ ' ^ } л ^ г^Л'лЯ
к *
{/V,
**
ка
^ 7 1 /
• / ' ^ у К
5 !
| 
‘ГЫ '4. 
2 П  
\ ^ ___
Я№
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

'и р у ы / а
қ а / г а с '* б / / у ы * (
ОРСгс/ьс
О
л- 
'г0*>ГУ*
{
Д б /л /Я л к
|-
■ ^ И К ^ 2
■/Ғ//УУ/ҒС
I
//<
й ш
о у / а & б с / г ь *
^ Х ш
л п у /г а " ы ? /7 Х 0 Л ы у
~4£//мн<><и/\
'#/&Г/*/4/
|
А(а^б'У>4Г
/49 /* 6 /г )
0//70РТҮЛЦ
С/У/>4/£) и
ЛТУР////С
}
^ //А /н Ў й д г ^ Г
\/СА/У<Т
1- 
| 
АС/7//ҮУ/Г
р
-Ь
Яе/геА/*»*Ь
4р*и***а£>Я
205
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

/х ш
а &
г е з а т м
й г ш
е з з х м
ХЙЩ бгрдг
I , <у/о л / с
)
}>(/*.’л ч \
\<*ы
4£рР‘} 'Ь ү
_____
__
У(Ы'>
] Щуу г н н \
_
«
\
________
,Ғ & йрлаЛ
ХЫЫ#1р\
• ш щ
06
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

< Ә лг< иу< Зс?Р б> / Р а а ж
ы
/\'ы Р 8 Р < 7У 6//?Ы ^ У ^ # и / ү / / / л г ¥« 0 /Г х 0 ? ы )
(п /^ //с
'с ) '^ '^ п 7 п * '* Н
-----
№ « ' * / '
1-----
\Р лы *й&
% 6М 7а& # ў ш
м ( Л е / / * # ы / * \ Ш
0 М /
~ ра/г/)^
(-----
\/(у
*/////&?}-----
\А '/л ^ с ~ \
-----
\р'/*'/
^ б //7 б ш
о а й а
/ б
/ т
( У
/ш д а 'л /« ^ щ й )
/ / / ? / < 6//>/&
Г
/ с »/ > 6 / с )
\>
-\+С1/г£/СС/^)
207
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ДИЛЛЕКГОЛОГИЯЛЫК с ө з л и к
А
Ағары —аўырлык өлшеми, фунтка /қадак/ ямаса 
шама менен 67 гр. тен /ККРС.,18/: 
Бир тец-
гэгә он ағары. гөш беретуғун еди
/Ҳәм/.
“ Ағаш йаба—ағаш жаба, дийханшылық т. б. хожа- 
лық ислеринле. қолланылатуғын әсбэп.
^А ғз—аўыз, адамнын жанлы-жаныўарлардын т. б. 
аўкатлаиатуғып ағзасы: 
Ағзы бирдур, т или
еки
/Ийш./. Өзб. 
оғиз
/УзРС., 313/, түркм. 
ағыз
/РТмС.. 664/.
Азғын—
жазғы қаўын, ен жақсы сорт деп есаплан- 
ған бнйшек қаўыннын өзгеше түри, рени сар- 
гыш, бирли-ярым торы бар. Өзбек тили Хо- 
резм говорларында да бул сөз 
азғын
деи айты- 
лады Ф. Лбдуллаев. Хоразм шеналари. Тош- 
кент, 1961,113-6./
Аздырыу—
адамныц нормаль жағдайыиан ҳәлсиреп, 
күшин жоғалтыўы, болдырыўы:
Ҳ эб заматтыц иишнде
Аллаярды аздырды
/„Кырқ кыз“, 49-6./
Айа|ына 
шснгел 
урыў—жолына 
бегст болыў, 
кесент келтириў деген мәниде қолланылады: 
Сен мениц айағы ча и/ецгел урасац деди.
Айғыр—шаққап, епшил, ҳәрекетшил деп адамга 
байланыслы айтылагуғын сөз: 
Алдындағы- ай-
208
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ғыры Ж ақадэръяға қулады. Алдындағы айғы-
рырагы қашқан е/сэн
,Досб/. Карақалпак әле- 
бий тнлииде бул сөз 
айғыр, айғыр ат, ж ыл-
қыныц үйирге түсе/пуғын еркеги
/ККРС.,35/ 
смяқлы мәпилсрлы аплатады.
Айкал—бпреўдпц сстолипше арнап қоПылгап мону- 
мент, бюст. Адампыц '>елдеп жоқары жағыныц 
ариаўлы гурде салынган сүўретн /бюсти/: 
Они-
версэттэ Ламоносоитыц айқапы турупту
/Ийш/. 
Одебип тил.че: 
ҳ /и /к е л —ҳ
аяллардыи 
көкирегине 
тагагугын 
мегаллДан 
псленген 
безениў заты /ККРС , 711 .
Айлангыра бериў бир пәрсепи өзине қаратыў: 
айлантырып бара берэсәц.
Айрапалан 
//айырпалан,/ 
айыриылан — самолет: 
Ж ацағыдай бир айрапалац бергән ау
/Акб/. 
Айырпалақда ислейгпуғын бир күйеу баламыс
бар
/Майем/. 
Айырпылан менен жибәрэди
турады дийди.
Ак. пушта—ақ жүйели, ақ түслн дегеи мәниде:
Аўызы кемсиген, тислери кет ик
,
Гөнерген келбети ақ пуш/па етик.
1„Қырқ қыз
“, 
16-бет,.
Акай жүўәри — жүўериннн түри. Бопы қысқа, том- 
пақ баслы болады. Бәҳәрде егилип, төрт ай 
дсген де писеди 'Ҳәм/.
Ақылы-уўжы — барлық ойы, ықыласы. Әдебий тнл- 
д
е:ақыл-ҳуўшы, ақылы, санасы
ККРС.,33,7М .
Ала камба , ала камма — қаўыниыц түри. Жүзи 
мағызлы, түрн сарғыш қара, туқымы гүрбектиц 
туқымындай, бәҳәрде егилип, гүзекге писеди. 
Опын аўырлыгы оргаша 10 кг га дейин жеге- 
ди Досб.,. Кыста сақлаўга да болады. Қубла 
лиалектгиц гейиара жерлеринде бул қаўынды 
яқамма“ дейди.
Ин(|юрмагорлар оны „нри үлкем болады, тури 
ала ҳәм кара, ен приси 20 кг га дейин бола- 
ды, жүзи бир қарыс, нәллееи қалыц“ /Май- 
ем., —деи түсиндиредн. Бул қаўын өзбек тилн 
Хорезм гоиорларында 
алахам м а
формасында 
айтылады.
И —58
20!)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Алагайым—жллгап, алағада, бир нәрсетуўралы жал- 
ган, калпалдан сөйлеў: 
О киси алағайым сөй-
лемэйт уғун еОи
И.-.хап/.
Алака—байланыс, екн тәрен арасындагы 
карым- 
қагиас: 
Бизиқ бу районлардыц онық менен
квп 
алақасы 
жоқырақ.
Өзбекше 
алоқа
/РУзС., 769/ формасынла ушырасады.
Алмырт—алмурт /жемистиц бир түри/. Алма еыяқ- 
лы мазалы жемис болып, уш жылда 
мийўе 
бередн. Казакша 
алм урт
/КТТС., 1,35/, түркм. 
армыт
/РТмС., 128/.
Анда—сол ўакытта, 
анаў, усы, ол
деген мә.чилерди 
анлататуғын силтеў алмасығы: 
Рэбийа анда
отыра берэди.
Өзбек тилиндеги 
анда
сөзи 
/УзРС., 34/ бул диалектке өзгерисснз өткен.
Апалак-жапалак—тез, шаққан, жылдам: 
А палақ-
т а-ж апалақ келди бир ўақта
/Аққ./.
Арғыт — жайдын паксасыныц 
үстинен 
узынына 
қойылған ағаш ,11.-хан/.
Арнапы йийдә—жийдениц тури. Жапырағы киш- 
кене, формасы домалақ, 
жигилдик жийдеден 
үлкенирек мазалы болып кследи.
Асаслануў — тийкарланыў, сүйениў, тирек етиў: 
Негэ асасланып берэсэц дийди.
Өзбекше 
пасас-
ланм оқ“
/УзРС., 41/.
Асасы—тийкары негизи: 
Карры асасы Кок шегэ-
дэ гпуўулған.
Жоқарыдағы 
асасланыў
сөзинин 
тийкары-асаш, өзбекше—
асосий.
Диалекттеги 
,асасы“ сөзи лексика фопетикалық өзгерислер- 
ге / о > а , а а < ы / ушырап /өзб. 
асосий,
диал. 
асас/
келтирилген формаға ийе болган.
Асман—аспан. 
Асманға қара, ж ағақа қара...
Бул 
сөз өзб. 
осмон
, 
кўк
/РУзС, 419/, қырғ. 
асман
, 
көк
/РКрС.406/.
Атангөз—топыракты ҳәр жерден пәсли-бәлентли 
етип алыўга байланыслы айтылады /Досб/.
|/ Атасындай адам-әкесн менсн жаслы адам, жасы 
үлкен. 
Мен атасындай адамман
/Шым/.
Атлама—сына. Темнрдиц екн ушын ипнў ямаса 
агашты жниишке егип жоныў арқалы ислен- 
ген заг. Өзб. 
пона
/РУзС. 293/.
Аўаза — жүзимннц астына қойып, пискен мийўе
210
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лсрин кыйып алыўга қолайлаи псленгеп зонгп- 
гс уксас зат.
Ашақ узак, алыс жер: 
Ьирәўу ашақ Оаржақ
/Лкб./. 
Вул сөз жергилнклн гүркмсн аўызеки тилинен 
аўысыуы итимал.
Аш кеди ас кәдиси, палыз егппи, аўкагқа сальы 
нады. Түри ҳәркыйлы ренде болыи келеди. 
Формасы дөнгелек, сонақ, Каз. 
асқабақ
/ҚТТС 
1, 50/, өзб. 
қовоқ, ошқовоқ
/РУзС, 883/, түркм. 
кәди
/РТмС... 784./
Э
Әдик —егнк, аяққа кипетуғын былгарыдан, резин- 
кадан исленген кнйим.
Әжәп болуў—мақўл болыў, гстин болыўы туўра- 
лы макуллаўшы жуўап бериў. 
Әжэп болур
дийди
,/Дкк/.
Әзәли—тийкары, негизи, түп сагасы: 
Б ул эзэли
билимсиз аОам деп айтқан
/Ақк./. Бул сөз 
әдебип тилде: 
эўели, бурында, эўелбастан
/ККРС.,7/ деген мәнилерди анлатады.
Әйдик—үлкен, кец. 
Узун эйдик көпир...
Усы сөз 
кязақ тили говорларында: 1/ 
үлкен: 
эйд1к
ьг1з;
2/ 
жақсы
деген мәнилерди анлатады, ал 
карақалпақ әдебий тилинде ушыраспайды.
Әййем —бурыннан, көп ўақыттан: 
Әййем билиити
/Акк/.
Әлги — 
айгпқандай: әлги балларымызэм өзбәкчә
свйләйди
/Ақб/. Бул сөз, тийкарынан, қазақ тилн- 
нен өзлесгирилгеп.
Әлли- 
елиў
// 
елли : Ә лли йылдан буйан сырнай
чертэмен
/Кылыш./.
Эиэйдей—аўыз бнршиликли, татыў: 
Әнэйдей хожа-
лы қ боботур
/||.-хан/. Әдебий тилде: 
жақсы,
тэўир.
Әрре—ҳәрре, шыбын-ширкейдни түрн.
Әсэ—опда, олай болса. 
Әсэ
бул жерде қарсылык- 
лы мәннде^и дэнекер сөз: 
Қаўун кесип жеқ
эсэ.
Өзбек тнлнндеги лэса“ сөзи қубла дналект- 
ке аўысыи, фонетикалык өзгернске /э
<э,
өзб. 
эса,
диал. 
эсэ>
ушырағап.
211
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Әтәшгир 
.тмшчир. Көммр ҳэм басқа от
1
.шларди 
пайдалашапда кероклп курал. Г>ул сөз ҳаққын- 
да С. Пбрагимои былан дебди: л'1’аджнксқие 
слопа 
оташ
м 
олоа
являются сшюиммамм 
УЗГ
10
КСКОГ
0
слоиа 
ўгп
-огомь. Узбекские мегал- 
листы, мрпбаими к этнм слоиам 
кур а к
, исмоль- 
зопалн пх Д'|я обозмачеммя днух мредметоп, 
оташкурак —
шипцы, 
оловкурак-
сонок/С. Ибра- 
гимоп. Про(1)ессиомалы1ая лексмка узбекского 
языка. Т., 1951, 101-6.'. Диалекттегм 
әтәшгир
сөзи өз төркииин 
оташгирак
сөзммем алғам, 
себеби тажикше 
оташ-
от, жалын, ал 
гиро
алыўшм, жабысыўшы, тислеўши, гиреўши де- 
ген момилерди ацлатады , 'Гаджикско-русский 
словарь. М., 1954,104,290-6./. Демек, қубла 
диалекттеги „отошгир" сөзи диалектке тәжик 
ҳэм өзбек тиллеринен аўысқан.
Б
Бағалар—балалар, жас 
өспирнмлер, 
норестелер: