Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

naturaliter concordare, quomodo alteri conveniet? Igitur si vir aliam vult accipere uxorem,

manifesta ratio patet, quia succedente diabolo odii fomitem exosam eam habuit et idcirco eam e f

dimittere mendacii falsitati molitur. Quodsi mulier causatur et dicit: Volo mater esse , filios g

procreare, uterque eorum septima manu propinquorum tactis sacrosanctis reliquiis iure

iurando dicat , ut numquam per commixtionem coniuncti una caro effecti fuissent. Tunc h i

videtur mulierem secundas nuptias posse contrahere. Humanum dico propter infirmitatem j k

carnis eorum. Vir autem, qui frigid. natur. est, maneat sine coniuge. Quodsi et ille aliam

copulam acceperit, tunc hii, qui iuraverunt, periurii crimine rei teneantur et paenitentia peracta l

priora cogantur accipere conubia.

a) folgt hanc K; folgt getilgt hanc C.

b) invice M.

c) voluerit C.

d) utrimque K.

e) diabolici CR.

f) fomite CR.

g) familias esse C; esse familias R.

h) dicant C.

i) folgt carnis CR.

j) videt M.

k) mulier M.

l) om. C.

Polycarp 6.4.18

1137

18. Gregorius Theotist. patrici. . a b

Sunt quidam qui dicunt religionis causa coniugia debere solvi. Verum sciendum est quia, sic

hoc lex humana concessit , lex tamen divina prohibuit. Per se enim veritas dicit: Quos Deus d e

coniunxit, homo non separet. Qui etiam ait: `Non licet dimittere uxorem excepta fornicationis

causa.' Quis ergo huic celestis legis latori contradicat? Scimus quia scriptum est: `Erunt duo in f

carne una'. Si igitur vir et uxor una caro sunt et religionis causa vir dimittit uxorem vel mulier

virum in hoc mundo remanentem vel fortasse ad illicita migrantem, que est ista conversio, in

qua una eademque caro et ex parte transit ad continentiam et ex parte remanet in pollutione? g

Si vero utrisque conveniat continentem vitam ducere, hoc quis audeat accusare? Si vero

continentiam, quam vir appetit, uxor non sequitur, aut quam uxor appetit, vir recusat, dividi

coniugium non licet, quia scriptum est: `Mulier sui corporis non habet potestatem, sed vir.

Similiter et vir potestatem sui corporis non habet, sed mulier'.h

a) theodotiste C; Theodotist. R.

b) ferner In ep. XXVIIII lib. XI. (s. nächstes Kap.) C.

c) etsi M.

d) consensit C.

e) Quod C.

f) regis K.

g) im MR.

h) vir R.

Polycarp 6.4.19

1138

19. Gregorius Adriano Panormitano notario. In epistola XXVIIII lib. XI. a b

Agathosa mulier questa est virum suum contra voluntatem suam in monasterio Urbici abbatis c

esse conversum. Quod quia ad eiusdem abbatis culpam et invidiam non est dubium pertinere, d

experienti. tue precipimus, ut diligenti inquisitione discutiat, ne forte cum eius voluntate

conversus sit vel ipsa se mutare promiserit. Et si hoc reppererit, et illum in monasterio

permanere provideat et hanc, sicut promisit, mutare compellat. Si vero nichil horum est nec e

quoddam fornicationis crimen, propter quod viro licet uxorem dimittere, predictam mulierem

commisisse cognoveris, ne illius conversione uxori relict. in seculo fieri possit perditionis

occasio, volumus ut maritum suum illi, etiam si iam tonsoratus est reddere debeas omni

excusatione cesante, quia et si mundana lex precipit conversionis gratia utrolibet invito solvi

posse coniugium, divina tamen lex fieri non permittit. Nam excepta fornicationis causa virum

uxorem dimittere nulla ratione concedit, quia postquam copulatione coniugii viri atque f g

mulieris unum corpus efficitur, non potest ex parte converti et ex parte in seculo remanere.

a) XLII. C.

b) II. (s. nächstes Kap.) C.

c) ante correctionem: gathosa M.

d) über d. Zeile nachgetr. M.

e) sic M.

f) korr. in ratio R.

g) folgt nochmals atque C.

Polycarp 6.4.20

1139

20. Gregorius Felici Sepontino episcopo. In epistola XLII lib. III. a

Pervenit ad nos, quod Felix nepos tuus Evagrii diaconi tui filiam stupro decepit. Quod si b b c

verum est, quamvis esset gravi de lege p.na plectendus, nos tamen aliquatenus legis duriciam d

mollientes huiusmodi duximus disponendum , ut aut quam stupravit uxorem habeat aut certe, e

si renuendum putaverit, districtus ac corporaliter castigatus excommunicatusque in f

monasterio, in quo p.nitentiam peragat, retrudatur, de quo ei nulla sit egrediendi sine g

preceptione licentia.

a) Sipontino M.

b) tui diaconi C.

c) folgt in CR.

d) legis C.

e) Endung korr. M.

f) distinctus K.

g) egredi K.

Polycarp 6.4.21

1140

21. Gregorius Augustino Anglorum episcopo.

Qu.dam terrena lex in Romana re publica permisit, ut sive fratris et sororis sive duorum

fratrum germanorum vel duarum sororum filius et filia misceantur . Sed experimento didicimus a

ex tali coniugio sobolem non posse succrescere. Unde necesse est, ut iam tertia vel quarta

generatio fidelium licenter sibi coniungi debeat. Nam a secunda , quam prediximus, omnibus b

modis debet abstinere. Addis etiam quod in Anglorum gente novercis et cognatis libere

misceantur, sed sancta lex prohibet cognationis turpitudinem revelare. Cum noverca autem c

commisceri grave est facinus, quia in lege scriptum est: `Turpitudinem patris tui non revelabis.'

Neque enim patris turpitudinem filius revelare potest, sed quia scriptum est: `Erunt duo in

carne una', qui turpitudinem noverce, que una caro cum patre fuit, revelare presumpserit,

profecto patris turpitudinem revelat. Cum cognata quoque commisceri prohibetur, quia per

coniunctionem priorem caro fratris fuerat facta. Pro qua re etiam Iohannes baptista capite d

truncatus est et sancto martyrio consumatus. Cui non est dictum, ut Christum negaret , nec e e

pro Christi confessione occisus est, sed quia hisdem dominus noster Iesus dixerat : `Ego sum f g

veritas', quia pro veritate Iohannes occisus est, videlicet pro Christo sanguinem fudit. Quia h

vero sunt multi in Anglorum gente qui, dum adhuc in fide positi essent, huic nefandorum

coniugio dicuntur admixti, ad fidem venientes admonendi sunt, ut se abstineant et grave hoc

esse peccatum agnoscant, tremendum super se Dei iudicium timeant, ne pro carnali

delectatione tormenta eterni cruciatus incurrant. Non tamen pro hac re sacri corporis eti

sanguinis communione privandi sunt, ne in eis illa ulcisci videantur, in quibus se per i

ignorantiam ante lavacrum baptismatis astrinxerunt. In hoc enim tempore sancta ecclesia

quedam per fervorem corrigit, quedam per mansuetudinem tolerat , quedam per j j

considerationem dissimulat atque ita portat et dissimulat , ut sepe malum, quod adversatur, k l l

portando et dissimulando compescat. Omnes autem, qui ad fidem veniunt, admonendi sunt, m m

ne tale aliquid perpetrare audeant. Si qui autem perpetraverint, corporis et sanguinis Domini

communione privandi sunt, quia sicut hii, qui ignorantia fecerunt culpam, aliquatenus n o

tollerandi sunt, ita et in his fortiter insequenda, qui non metuunt sciendo prevaricare. p

a) misceatur M.

b) sancta M.

c) cognatis KR.

d) fuit K.

e) unleserlich M.

f) folgt Christus CR.

g) folgt quia C.

h) om. CR.

i) om. C.

j)-j) quedam - tolerat om. MK.

k) siderationem K; consuetudinem C.

l)-l) om. C.

m)-m) dissimulando et portando K.

n) folgt nachgetr. per R.

o) ignorantiam R.

p) ante correctionem: eet M.

Polycarp 6.4.22

1141

22. Gregorius Felici Mesane civitatis episcopo inter cetera.

Quod scripsi Augustino Anglorum gentis episcopo, alumno videlicet meo, ut recordator es tu,

de sanguinis coniunctione et ipsi Anglorum genti, que nuper ad fidem venerat , ne a bono, a

quod ceperat, metuendo austeriora recederet, specialiter ceteris me scripsisse cognoscas. Unde

et mihi omnis Romana civitas testis existit nec ea intentione illis scripta mandavi, ut postquam

firma radice fuerint solidati, si infra propriam consanguinitatem inventi fuerint, non b c

separentur aut infra affinitatis lineam, id est usque ad septimam generationem, iungantur, d d e e

sed adhuc illos neophitos existentes sepissime eos prius illicita docere et verbis ac exemplis f

instruere, et que post de talibus egerit , rationabiliter et fideliter excludere oportet. Nam iuxta g

apostolum, qui ait: `Lac vobis potum dedi, non escam', ista illis modo, non posteris, ut

prefixum est, temporibus ponenda indulsimus , ne bonum, quod adhuc in infirma radice h

plantatum erat, exureretur, sed aliquantulum firmaretur et usque ad perfectionem custodiretur.

a) vena(n)t R.

b) folgt in K; folgt in fide CR.

c) om. MK.

d) affinitas infra MK.

e) i÷ M.

f) om. K.

g) egerint CR.

h) indulcissimus M.

Polycarp 6.4.23

1142

23. Gregorius servus servorum Dei Venerio Caralitano.

Fraternitatis tue studios. sagacitati, frater amande, quia debeo, refero grates. Quoniam quesisti

qu. debuisti, iocundum me reddidisti. Unde placide ad inquisita respondeo. Sedem

apostolicam consulere decrevisti, si mulier copula nuptiali extraneo viro iuncta cognationi eius

pertineat, si eo defuncto cognatio maneat eadem vel si sub alio cognationis vocabula

dissolvantur vel si suscept. soboles possint legitime ad prioris viri cognationis transire a

copulam . Est enim verbum Domini validum et forte, est durabile, est perseverabile et b c

immutabile, non momentaneum, non transitorium. Ait autem per se ipsam veritas, que Deus d e f f

est , verbum Dei : "C.lum et terra transibunt, verba autem mea non transient ." Antequam f g h

Deus in carne inter homines appareret, eo inspirante dixit ei Adam: "Quamobrem relinquet i

homo patrem et matrem suam et adherebit uxori sue et erunt duo in carne una". Cui non

contradixit Dominus. Deinde cum veritas oriretur de terra in terra et visibilis in humanitate j j

aparuit, interrogatum est, si licitum esset homini uxorem relinquere. Quod probans vetuit fieri, k

preter fornicatio sola excluderet copulam maritalem. Unde protulit statim in medio eandem l

ipsam sententiam, quam ante secula manens cum patre verbum inspiraverat in Adam, ipse

confirmans quod primus homo protulit: "Quamobrem relinquet homo patrem et matrem et m n

adherebit uxori sue et erunt duo in carne una". Si una caro fiunt , quomodo potest aliquis o

eorum propinquus pertinere uni, si non pertineat alteri? Quod minime fieri posse credendum

est. Nam uno defuncto in superstite affinitas non deletur. Nec alia copula coniugalis affinitatem

prioris copule solvere valet . Sed neque aliis coniunctionis sobolem placet ad ipsius affinitatis, p

prioris siquidem, transire consortium, pro eo quod verbum Domini validum est et forte, et ut

inquiens dixit propheta: "Verbum Domini stabit in eternum", et ut alius propheta: "Quoniam q

ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et creata sunt". Statuit ea in eternum et in seculum r r r

seculi, preceptum posuit et non preteribit. Nam post verbum suum atque preceptum efficere s

duo carnem unam, id est masculum et feminam, qui innumeram multitudinem sexus t u v

utriusque non destitit secum facere unum, sicut per se veritas dixit: "Non pro his tantum rogo,

sed pro his, qui credituri sunt per verbum eorum in me, et unum sunt , sicut tu pater in me w x y

et ego in te et ipsi sint unum". Si quis temerario ausu et sacrilego in defuncto querit x z z a'

propinquitatem vel sub altero affinitatis vocabula dissipare vel susceptam sobolem alterius

copul. credens legitime sociari propinquitati priori, hic negat Dei verbum validum esse vel b' c'

forte. Et qui tam facile vel tam velociter querit dissolvere, hic non credit verbum Domini in d' e' e'

eternum manere. Confice terram ex quatuor locis a se distantibus magna intercapedine et

confectam et conglutinatam finge, cuiuscumque figure vel dimensitatis volueris corpus:

numquid erit humanum ingenium, quod ipsas IIII partes ab invicem valeat segregare, ut or

unaqueque per se possit agnosci? Sic a IIII avis duo conficiuntur, de duobus fit congregatio or

una. Hanc similitudinem de IIII elementis, unde homo concretus est, potes colligere, si eorum or

unaqueque species, quoniam in multas divisiones partita est , discretas inter se conferas partes f' f'

aliquas. Fit idem in metallis, hoc etiam in liquoribus, probat etiam in coloribus pictor , qui g'

sequitur arte naturam, fucis miscendo colores ex invisibilibus corpora finges . Sed ne Domini h' i'

constitutio vel iussio cassaretur et ne tellus a proprio vacaret ornatu, spiritu sancto reflante

posuit terminum constitutio sancta sanctorum. Ait autem preceptio sancta divina: "Crescite et

multiplicamini et replete terram." Posuit enim terminos causis, .tatibus seculi finem statuit,

compaginibus membrorum hominum posuit numerum lex ecclesie regulaque sanctorum, j' k'

cognatio mortalium agnatis atque affinibus terminum reciprocationis instituit. Quod valde l' m'

metuendum exterminare sancimus. Quicumque exterminare non metuit, catholicus non esse

convincitur.

a) übergeschrieben su- M; scepte K.

b) bereits nach viri C.

c) om. M.

d) enim C.

e) ipsa CR.

Polycarp 6.4.23

1143

f) que est Deus korr. in est que Deus K.

g) om. K.

h) transibunt K.

i) rad. C.

j) nostra K; in terram C.

k) korr. in reprobans C.

l) folgt si C; nachgetr. si R.

m) relinquat C.

n) matre K.

o) fuerit C.

p) valeat R.

q) folgt autem C.

r) om. K.

s) korr. in potest CR.

t) korr. in duos C.

u) innumerabilem K.

v) secus R.

w) korr. in ut C.

x)-x) om. K.

y) sint CR.

z) korr. in ut et ipsi in nobis C.

a') sunt M; ante correctionem: sunt C.

b') korr. in credat C.

c') om. M.

d') queri K.

e') Dei verbum K.

f') partitas K.

g') ante correctionem: pictorum M; pictorum K.

h') folgt übergeschrieben albos C.

i') fingens KC.

j') posui K.

k') regulamque K.

l') korr. in cognationi M.

m') a generatis MK; agûatis R.

Polycarp 6.4.24

1144

24. Deusdedit sancte Roman. et apostolice ecclesie episcopus Gordiano Hispaniensis ecclesie a

coepiscopo et fratri dilectissimo.

Pervenit ad nos diaconus vester vestre sanctitatis epistolam inferens, quod quidam etiam et b

mulieres preterito sabbato paschali die pro magno populorum incursu nescientes filios suos

suscepissent ex lavacro. Cupis etenim scire, si pro tali accidenti ratione debeant viri et mulieres

ad suum proprium usum redire an non. Nos enim ex hac tristitia mesti inquisivimus priorum

nostrorum dicta. Invenimus autem in archivo huius apostolice sedis iam talia contigisse in c

ecclesia Hisaurie et Ephesiorum simulque Hierusolim. etiam aliarum ecclesiarum episcopis et

aliarum civitatum ab hac sede volentibus scire, si viri et mulieres redirent ad proprium thorum.

Beat. memori. sanctissimi patres Iulius, Innocentius et celestinus cum episcoporum

plurimorum et sacerdotum conventu in ecclesia beatorum apostolorum principis prohibentes

talia perscripserunt et confirmaverunt, ut nullo modo se coniugio reciperent mulieres aut viri, d

qui per quamcumque causam susciperent natos, sed separarent se, ne suadente diabolo talis e f

vitium peccati inolescat per mundum et universorum error accrescat. Scitis quia, quomodo g g

sunt VII dona spiritus sancti , ita sunt VII dona baptismi, que a primo pabulo sacrati salis et h h

ingressu sancte ecclesie usque ad consumationem sancti spiritus per chrisma . Primum donum i j

baptismi est introductio in ecclesiam. Secundum et tercium et IIII illa tria maiora symbola, que

celebrantur ante dominicam de palma, scilicet IIII feria , VI et sabbato. Quintum est a k al

exorcismus, qui fit ex puto et oleo exorcizato sabbato sancto ante baptismum. Sextum

baptismus. Septimum confirmatio episcopi per chrisma . Ab hoc spiritus sancti dono usque ad j

septimum nullus christianus suam commatrem in coniugio recipere debet, et qui presumpserit,

anathematis vinculo ligetur in perpetuum, nisi digne egerit p.nitentiam. Mulieres vero cum m

separate fuerint hac pro illicita actione a propriis viris , totam precipimus recipere dotem, n o p q

quam in die nuptiali susceperunt et post expletum annum recipiant alium virum, si voluerint,

similiter et vir uxorem . r r

a) om. K.

b) viri (Endung korr.) C.

c) folgt sancte K.

d) prescripserunt C.

e) folgt non necessariam C.

f) tale C.

g) vitii peccatum K.

h) sancti spiritus C.

i) folgt donantur C.

j)-j) Primum donum - per chrisma am Rand nachgetr. M; om. K.

k) folgt nachgetr. et C.

l) V. M.

m) korr. M; ligaretur R.

n) ac C.

o) folgt disiuncte C.

p) ante correctionem: precepimus M.

q) om. K.

r) viri uxores C.

Polycarp 6.4.25

1145

25. Gregorius.

Quod autem interrogasti me de his, qui in matrimonio iuncti sunt et nubere non possunt, si ille

aliam vel illa alium ducere possit. Quibus scriptum est: Vir et mulier si se coniunxerint et

postea dixerit mulier de viro, quod non possit coire cum illa, si potest probare per verum

iudicium, quod verum sit, accipiat alium; si autem ille alteram acceperit, separentur.

Polycarp 6.4.26

1146

26. Nicholaus papa . a b

Si qui matrimonium sani contraxerint et uni ex duobus amentia aut furor aut aliqua infirmitas

accesserit, ob hanc infirmitatem coniugia talium solvi non possunt. Similiter sciendum de his,

qui ab adversariis excecantur aut menbra detruncantur. c

a) dieses Kap. nach VI 4, 27 R.

b) episcopus M.

c) membris C.

Polycarp 6.4.27

1147

27. Nicholaus papa. a

Scripsit nobis Thiebisga regina regia se velle dignitate seu copula exui et sola privata vita esse b

contenta desiderare . Cui nos scripsimus non hoc aliter fieri posse, nisi eandem vitam coniux c d e e

eius Lotharius elegerit . f

a) dieses Kap. vor VI 4,26 R.

b) threbisga C.

c) contentam C.

d) desiderat, folgt getilgt desiderare R.

e) hoc non C.

f) degerit M.

Polycarp 6.4.28