Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

reges vocantur , qui tam semetipsos quam subiectos bene regendo modificare noverunt. b

Quidam ipsum nomen regiminis ad immanitatem transegerunt crudelitatis, dumque ad culmen

potestatis venerint, in apostasiam statim labuntur tantoque se tumore cordis extollunt, ut

cunctos subditos in sui comparatione despiciunt eosque, quibus preesse contigit, non c

agnoscant. Quibus congrue per Ecclesiasten dicitur: "Ducem te constitui, noli extolli". Dum

mundi reges se ceteris sublimiores sentiunt, mortales tamen se esse cognoscant. Nec regni

gloriam, qui in seculo sublimantur, aspiciant, sed opus, quod secum ad inferos deportant, d e

intendant. Si ergo carebunt huius temporis gloria, illa agant, que post finem sine fine

possideant. Dum apostolus dicat: "Non est potestas nisi a Deo", quomodo per prophetam def

quibusdam potestatibus dicitur: "Ipsi regnaverunt, sed non ex me"? Quasi diceret: non me

propitio, sed me irato. Unde inferius per eundem prophetam dicit: "Dabo, inquit, tibi regem in

furore meo". Quo manifestius elucet bonam malamque potestatem a Deo ordinari, sed bonam g

propitius, malam iratus. Reges, quando boni sunt, muneris esse Dei, quando vero mali, sceleris

esse populi. Secundum meritum enim plebium disponitur vita rectorum, testante Iob: "Qui h h

regnare facit ypocritam propter peccata populi". Irascente enim Deo talem rectorem populi

suscipiunt, qualem pro peccato merentur. Nonnumquam pro malicia plebis etiam reges

mutantur, et qui ante videbantur esse boni, accepto regno fiunt iniqui.

a) imperat CR.

b)-b) om. MK.

c) despiciant C.

d) qua C; om. R.

e) folgt hoc K.

f) om. K.

g) ducet R.

h) enim meritum C.

Polycarp 6.1.23

1111

23. Ex Tolletano concilio . a a

Si quis potestati regi., que non est iuxta apostolum nisi a Deo, contumaci et inflato spiritu b

contradicere vel resistere presumpserit et eius iustis et rationabilibus imperiis secundum Deumc

et auctoritatem ecclesiasticam obtemperare noluerit, anathematizetur.

a) concilio Toletano M.

b) iusta C.

c) om. K.

Polycarp 6.1.24

1112

24. Ex Aureliano concilio. a

Ut iudices aut potestates, qui pauperes opprimunt, si commoniti a pontifice suo non

emendaverint, excommunicentur.

a) Aureliani KR.

Polycarp 6.1.25

1113

25. Ex Africano IIII. a b

Laicus presentibus clericis nisi ipsis probantibus docere non audeat . c

a) Asticano concilio M; folgt capitulo C.

b) om. M.

c) folgt Titel VI 2 getilgt M; audet K.

Polycarp 6.1.26

1114

26. Gregorius in registro Petro subdiacono Campanie.

Violentes laicos cohercere non contra legem agere, sed legi ferre subsidium.

Polycarp 6.2.1

1115

II. De obediendo rei public. utilitatibus. a b c

1. Gregorius universis militibus Neapolim . d

Summa militi. laus inter alia bona merita est obedienti. rei publice utilitatibus exhibere, e f

quicquid sibi utiliter imperatum fuerit, obtemperare, sicut et nunc devotionem vestram fecisse

didicimus, que epistolis vestris , quibus magnificum virum Constantium tribunum custodie g

civitatis deputavimus, preesse paravit et congruam militaris devotionis obedientiam h i

demonstravit. Unde scriptis vos presentibus curavimus ammonendos, uti predicto magnifico

viro tribuno, sicut et fecistis, omnem debeatis pro serenissimorum dominorum utilitate vel

conservanda civitate obedientiam exhibere, quatenus quicquid a vobis hactenus bene gestum

agnoscitur, per presentem temporis vigilantiam ac sollicitudinem augmentetis.

a) Zahl om. MK.

b) om., am Rand regi M.

c) pp) M.

d) ineapolim MK; in neapoli C.

e) folgt omnia C.

f) obedientiam C.

g) MKCR.

h) claruit CR.

i) devovionis K.

Polycarp 6.3.1

1116

III. De honorandis clericis vel laicis, qui sunt in temptatione fideles , et senibus et a b c d d

pauperibus ecclesie.

1. Concilium Cartaginense IIII. cap. XLII.

Clericum inter temptationes ab officio suo incubantem gradibus sublimandum . In eodem cap. e f g

XLIII. Christianum catholicum, qui pro catholica fide tribulationes patitur, omni honore a f

sacerdotibus honorandum, etiam cotidianus victus ei ministretur.

a) Zahl om. MKR.

b) et C.

c) om. C.

d) temptant fidelibus C.

e) sublimantem M.

f)-f) om., statt dessen nachgetragen Ex concilio Cartaginensi M; Absatz R.

g) capitula R.

Polycarp 6.3.2

1117

2. In eodem capitulo LXXXIII. a b

Pauperes et senes ecclesie plus ceteris honorandos.

a) ohne Absatz zu VI 3,1 C.

b) LXXXIIII M.

Polycarp 6.3.3

1118

3. Ieronimus super Matheum.

Honor in scripturis non tantum in salutationibus et offitiis deferendis quantum in helemosinis

ac munerum oblatione sentitur. `Honora, inquit apostolus, viduas, que vere vidu. sunt.' Hic

honor donum intelligitur; et in alio loco: 'Presbiteri duplici honore honorandi, maxime qui

laborant in verbo et doctrina, et per hoc mandatum iubemur, ut bovi trituranti os non a

claudamus et dignus sit operarius mercede sua.

a) boni R.

Polycarp 6.4.1

1119

IV. De coniugiis vel matrimonio et consanguinitate et de separatione . a b c c d

1. Evaristus omnibus episcopis.

Aliter legitimum non fit coniugium, nisi ab his, qui super ipsam feminam dominationem habent e

et a quibus custoditur uxor, petatur et a parentibus propinquioribus sponsetur et legibus detur

et suo tempore sacerdotaliter cum precibus et oblationibus benedicatur et a paranimphis

custodita et sociata a proximis congruo tempore detur et sollempniter accipiatur et biduo vel

triduo orationibus vacent et castitatem custodiant, ut bone soboles generentur et Domino in

suis actibus placeant. Taliter enim et Domino placebunt et filios non spurios, sed legitimos et

hereditabiles generabunt. Quapropter, filii karissimi, ita peracta legitima scitote esse coniugia.

Aliter vero presumpta non coniugia, sed aut adulteria aut contubernia aut stupra vel f

fornicationes potius quam legitima coniugia esse non dubitate, nisi voluntas suffragaverit

propria et vota succurrerint legitima.

a) Zahl om. MK.

b) et CR.

c) ex sanguinitate M.

d) folgt et de gradibus propinquitatis C.

e) sit K.

f) strupra M; strupa C.

Polycarp 6.4.2

1120

2. Fabianus papa.

Neque furiosus neque furiosa matrimonium contrahere possunt, sed si contractum fuerit, non

separentur . a

a) separetur C.

Polycarp 6.4.3

1121

3. Eusebius papa.

Desponsatam puellam non licet parentibus dare alio viro , et tamen licet ei monasterium a b b b

eligere, si voluerit.

a) om. K.

b) alio viro dare K; dare alii viro R.

Polycarp 6.4.4

1122

4. Innocentius Exuperio episcopo capitulo VI.

De his etiam requisivit dilectio tua, qui interveniente repudio alii se matrimonio copulaverint. a b

Quos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero vel uxore vivente, quamvis

dissotiatum videatur esse coniugium, ad aliam copulam festinarunt, neque possunt adulteri non

videri, in tantum ut etiam he. person., quibus tales coniuncti sunt, et ipse adulterium c

commisisse videantur secundum illud, quod legimus in evangelio: `Qui dimiserit uxorem suam d

et duxerit aliam, mechatur.' Et ideo omnes a communione fidelium abstinendos. De parentibus

autem aut propinquis eorum nichil tale potest statui, nisi incentores illiciti consortii fuisse e

videantur.

a) folgt que K.

b) alio K.

c) ipsi C.

d) commissi se K.

e) in (Lücke) tores M; intentores KR.

Polycarp 6.4.5

1123

5. Innocentius papa.

Relictam patris uxoris sue, relictam fratris uxoris sue, relictam filii uxoris sue nemo sibi in

matrimonium sumat.

Polycarp 6.4.6

1124

6. Item.

Si qua mulier ad secundas nuptias transierit et filios sive filias ad secundum maritum a a a

genuerit, non debere eas nepotibus prioris mariti coniungi sancta Romana synodus prorsus

inhibuit.

a) a secundo marito C.

Polycarp 6.4.7

1125

7. Ex decretis Sotheris papae. a

Ut sponsus ac sponsa cum precibus et oblationibus a sacerdote benedicantur et legibus

sponsetur ac donetur et a paranimphis custodiatur et publice sollempniterque accipiatur . b c d e

Biduo etiam ac triduo abstineant se et doceantur, ut castitatem inter se custodiant certisque

temporibus nubant, ut filios non spurios, sed hereditarios Deo et seculo generent.

a) Inskr. om. M.

b) sponsentur C.

c) donentur C.

d) custodiantur C.

e) accipiantur C.

Polycarp 6.4.8

1126

8. Iulius papa.

Si quis ancillam suam libertate donaverit et in matrimonio sociaverit, dubitabatur apud

quosdam, utrum huiusmodi nupti. legitim. esse videantur an non. Nos itaque vetustam

ambiguitatem decidentes talia conubia esse legitima censuimus. Si enim ex affectu fiunt omnes a

nupti. et nichil impium et legibus contrarium in tali copulatione fieri potest, quare predictas

nuptias inhibendas estimaverimus? Omnibus vobis unus est pater in c.lis et unusquisque dives b

et pauper, liber et servus equaliter pro se et pro animabus eorum rationem daturi sunt. c

Quapropter omnes, cuiuscumque conditionis sint, unam legem quantum ad Deum habere non

dubitamus.

a) fuerint C.

b) nobis C; om. R.

c) et qualiter M.

Polycarp 6.4.9

1127

9. Idem.

Equaliter vir coniungatur in matrimonio consanguineis suis et consanguineis uxoris sue.

Polycarp 6.4.10

1128

10. Syricius papa . a b

De coniugali autem violatione requisiti, si desponsatam alteri puellam alter in matrimonium

possit accipere, hoc ne fiat, modis omnibus inhibemus, quia illa benedictio, quam nuptur.

sacerdos imponit, apud fideles cuiusdam sacrilegii instar est, si ulla transgressione violetur.

a) Circius C.

b) am Rand rubr. Cap. IIII. K; ferner rubr. De eodem C.

Polycarp 6.4.11

1129

11. Leo episcopus Nicete Aquilegiensi episcopo.

Cum per bellicam cladem et per gravissimos hostilitatis incursus ita quedam sunt divisa

contagia, ut abductis in captivitatem viris femin. eorum remanserint destitut., que viros suos a

aut interemptos putarent aut numquam a dominatione crederent liberandos, et in alienum

coniugium solitudine cogente transierunt, si aliquando nonnulli eorum, qui putabantur perisse,

remeaverint, necesse est, ut legitimarum f.dera nuptiarum integranda credamus et remotis

malis, que hostilitas intulit, unicuique id, quod legitime habuit, reformetur . Nec culpabilis b

iudicetur et tamquam alieni iuris pervasor habeatur, qui personam eius mariti, qui iam non esse

estimabatur, assumpsit. Si autem mulieres ita posteriorum virorum amore sunt capte, ut c

malint his coerere quam ad legitimum redire consortium, merito sunt notand., ita etiam ut d

ecclesiastica communione priventur, donec ad legitimum redeant coniugium. e

a) folgt vel M.

b) om. M; ante correctionem: reformatur C.

c) aut M.

d) malis MK.

e) om. M.

Polycarp 6.4.12

1130

12. Leo papa.

Qualis debeat esse uxor, que habenda est secundum legem. Virgo casta et desponsata in a

virginitate et dotata legitime et a parentibus tradita et a sponso et a paranimphis accipienda et b

ita secundum legem et evangelium publicis nuptiis honeste in coniugium liquide sumenda et

omnibus diebus vite sue, nisi ex consensu et causa vacandi Deo, numquam propter hominem

separanda et, si formicata fuerit, dimittenda, sed illa vivente altera non ducenda, quia adulteri

regnum Dei non possidebunt, et p.nitentia illius per scripturam recipienda . c d

a) desposata M.

b) folgt qui K.

c) om. K.

d) recipiendam MK.

Polycarp 6.4.13

1131

13. Idem.

Non omnis mulier viro coniuncta uxor est viri, quia nec omnis filius heres est patris.

Nuptiarum autem f.dera inter ingenuos sunt legitima et inter .quales, multo prius hoc ipsum

Domino constituente quam initium Romani iuris existeret. Itaque aliud est uxor aliud a

concubina , sicut aliud est ancilla aliud libera. Propter quod etiam apostolus ad manifestandam b c

harum personarum discretionem testimonium ponit ex genesi, ubi dicitur Habrah.: "Eice

ancillam et filium eius, non enim heres erit filius ancill. cum filio meo Ysaac ." Unde cum d d e e

societas nuptiarum ita ab initio constituta sit, ut preter sexuum coniunctionem que haberet in f g

se Christi et ecclesie sacramentum, dubium non est eam mulierem non pertinere ad

matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse ministerium . Igitur cuiuslibet loci laicus, si h

filiam suam viro habenti concubinam in matrimonium dederit, non ita accipiendum est, quasi

eam coniugato dederit , nisi forte illa mulier et ingenua facta et dotata legitime et publicis i

nuptiis honestata videatur, quia paterno arbitrio viris coniunct. carent culpa, si mulieres, que a

viris habebantur, in matrimonio non fuerunt , quia aliud est nupta aliud concubina. j

a) om. K.

b) conubia K.

c) manifestandum MC.

d) erit heres KC.

e) korr. in libere C.

f) om. C.

g) korr. in habeat C; habet R.

h) coniugium C.

i) tradiderit C.

j) fuerint CR.

Polycarp 6.4.13a

1132

<13a.a

Iter Domino facit, qui inter ceteras continenti. virtutes matrimonii limitem non excedit nec

coniugium post scriptum terminum adulterina permixtione commaculat. Sunt enim nonnulli

qui, cum legibus uxores duxerint, contra divinitatis legem sibi sociant concubinas, non

intelligentes quod contrahendo matrimonium propriis se vinculis constrinxerunt. Qui enim b

legibus ducit uxorem, profitetur se contra legem non esse facturum. Reum ergo ipse se statuit,

qui adhibendo sibi adulteram ius pollicitationis excedit. Sed dicit aliquis: "Uxorem non habeo,

ideo mihi ancillulam sociavi." Audi quid dicat scriptura ad Habraham : "Eice ancillam et filium c d

eius , non enim heres erit filius ancill. cum filio libere." Si igitur ancill. filius heres non est, d e e

ergo nec filius est. Cur autem queritur tale coniugium, de quo susceptus filius nec successionis

possit heres esse nec sanguinis? Nec enim habere potest hereditatis consortium, qui non f g g g

habet originis privilegium. Cur inquam queritur tale contubernium, de quo nati non filii sunt

matrimonii, sed testes sint adulterii? Cur huiusmodi suscipiuntur adulteri , qui patri pudoris h i

sint , non honori? Dicit scriptura: `Filii adulterorum in consumatione erunt et ab iniquo thoro j k

semen exterminabitur' . Mulier igitur tua, si talibus moribus predita est, ut mereatur l

consortium, mereatur et nomen uxoris. Presta concubin. tue libertatem et nomen uxoris, ne tu

adulter sis pocius quam maritus.>

a) dieses Kap. om. KR.

b) matrimoni M.

c) ante correctionem: Habraam M.

d)-d) om. C.

e) erit heres C.

f) hec M.

g) hereditatis habere potest C.

h) korr. in filii adulterii C.

i) pudori C.

j) sunt C.

k) folgt enim C.

l) extminabitur M.

Polycarp 6.4.14

1133

14. Hormisda papa.

Ne quisquam amplius duas accipiat uxores, quia iam tercia superflua est. a

a) folgt nachgetr. quam C.

Polycarp 6.4.15

1134

15. Iohannes papa Anselmo Lemozin. ecclesie episcopo.

Ad limina apostolorum beati Petri et Pauli principum apostolorum hic presens homo nomine a

Stephanus orationis causa veniens nostro presulatui suggerendo innotuit, quod filium suum inb

extremo vite positum necdum baptismatis unda lotum, absentia scilicet sacerdotum necessariac

cogente, baptizavit eumque ipse propriis manibus retinendo suscepisset; atque pro cuius rei d ef g

negotio notiti. tue patefacto reverenti. tue quasi zelo rectitudinis flagrans prefatum h h i j

hominem placuit a sua coniuge esse separandum. Quod fieri nullatenus debet, dicente scriptura

a Domino iunctam esse viro uxorem, et `quos Deus coniunxit, homo non separet'. Unde et

Dominus in evangelio non dimittere posse uxorem suam nisi causa fornicationis apertissime k

iubet. Et nos tant. auctoritatis precipua freti iussione dicimus non dimittendam esse et l m

inculpabile iudicandum quod necessitas intulit. Nam hoc baptizandi opus laicis fidelibus iuxta

canonicam auctoritatem, si necesse fuerit, facere libere conceditur. Unde et si predictus genitor

filium suum corpore morientem aspiciens, ne animam morte perpetua pereuntem dimitteret,

sacri unda baptismi lavit, ut eum de potestate auctoris mortis et tenebrarum eriperet et in n

regnum Christi iam regnaturum sine dubitatione mitteret, bene fecisse laudatur et idcirco sue

uxoris sibi iam olim legitim. sociat. impune, quamdiu vixerit, iudicamus manere coniunctum, o p

nec ob hoc contra prefatas auctoritates divinas aliquatenus separari debere. q

a) om. C.

b) om. R.

c) necessitate C.

d) korr. in baptizasset C.

e) om. C.

f) huius C.

g) regi M.

h) om. C.

i) folgt übergeschrieben tibi C.

j) korr. in flagranti C.

k) korr. in neminem C.

l) om. M.

m) dimittendum M.

n) baptismatis K.

o) uxori C.

p) korr. (aus societate?) C; societate R.

q) separar. C; korr. R.

Polycarp 6.4.16

1135

16. Hormisda papa. a

Ut nullus fidelis cuiuscumque conditionis sit, occult. nuptias faciat, sed benedictione a

sacerdote accepta publice nubat in Domino.

a) Idem C.

Polycarp 6.4.17

1136

17. Gregorius.

De his autem requisisti, qui ob causam frigid. natur. se dicunt operum carnis dantes non a

posse invicem commisseri. Iste autem si non potest ea uti pro uxore, habeat quasi sororem. b

Quodsi retinaculum iugale volunt rescindere, maneant utrique innupti. Nam si huic non potuit c d